7 / 1997
Kanaanici (ok. 3100-1000)
3100 – Znaleziska archeologiczne poświadczające istnienie osadnictwa w Jerozolimie (wzgórze Ofel)
XVIII w. – Nazwa „Ruszalimum” w egipskich „tekstach złorzeczących”
XIV w. – Nazwa „Urusalim” w archiwach dworskiej korespondencji dyplomatycznej z el-Amarna
XIII w. – Budowa twierdzy przez Jebuzytów
– Wyjście Izraelitów z Egiptu
– Podbój Kanaanu pod wodzą Jozuego
Izraelici (1000-586)
pocz. X w. – Król Dawid zdobywa twierdzę Jebuzytów; Jerozolima stolicą zjednoczonego królestwa Izraela i Judy
ok. 965 – Król Salomon buduje Świątynię jerozolimską
ok. 928 – Śmierć Salomona; rozpad królestwa na Izrael ze stolicą w Samarii (na północy) i Judę ze stolicą w Jerozolimie (na południu)
722 – Asyria podbija Królestwo Północne (Izrael)
701 – Sancheryb oblega Jerozolimę. Przygotowując się do oblężenia, król Hiskiasz pogłębia tunel podziemny, kierując wodę ze źródła Gichon do sadzawki Siloe w obrębie murów miejskich
Babilończycy i Persowie (586-333)
586 – Zniszczenie miasta i Świątyni przez Babilończyków
586-536 – Niewola babilońska
538 – Cyrus zezwala uchodźcom na powrót do Jerozolimy
516 – Poświęcenie Drugiej Świątyni
445 – Nehemiasz, namiestnik Judei, odbudowuje mury miejskie
Grecy, Ptolemeusze i Seleucydzi (333-164)
333 – Aleksander Macedoński pokonuje Persów i rozpoczyna podbój Bliskiego Wschodu
323-304 – Po śmierci Aleksandra dowódcy jego wojsk walczą o schedę po imperium: Azja pada łupem Seleucydów, Egipt – Ptolemeuszy
301 – Judea pod władzą Ptolemeuszy
198-167 – Rządy syryjskiej dynastii Seleucydów
188 – Dominacja Rzymian w Azji Mniejszej po zwycięstwie nad Antiochem III
175-174 – Jerozolima staje się hellenistyczną Antiochią
169 a. 167 – Antioch IV Epifanes wkracza do Jerozolimy i bezcześci Świątynię (kult Zeusa Olimpijskiego)
– Zakaz praktykowania judaizmu i pierwsi męczennicy
Machabeusze (Hasmoneusze; 164-64)
167 – Wybuch powstania żydowskiego przeciw Seleucydom
164 – Śmierć Antiocha IV, koniec prześladowań
– Oczyszczenie i ponowne poświęcenie Świątyni; ustanowienie Święta Świateł (Chanuka)
161 – Emisariusze Judy Machabeusza nawiązują kontakty dyplomatyczne z republiką rzymską
141 – Jerozolima stolicą państwa Machabeuszy
139 – Senat rzymski uznaje niepodległość Judei
135-104 – Rządy Jana I Hirkana
– Aneksja Galilei i Idumei (północnej części pustyni Negew) przez Judejczyków
126 – Początek wojny przeciw Samarytanom; upadek Szechem i świątyni na górze Gerizim
126-125 – Żydowski poseł wysłany do Rzymu
108-107 – Jan Hirkan oblega Samarię i zdobywa Bet-Szean;
– Zdobycie Samarii i otwarcie drogi do Galilei
103 – Aleksander Janneusz przyjmuje tytuł króla Judei
Rzymianie (63-324)
63 – Koniec panowania Seleucydów: Pompejusz zamienia Syrię w prowincję rzymską;
– Po zdobyciu Jerozolimy Judea staje się częścią imperium rzymskiego
59 – Flaccus, namiestnik Azji Mniejszej, zabrania Żydom z diaspory przekazywania ofiar dla Świątyni jerozolimskiej; ci odwołują się do Senatu, Flaccusa broni mecenas Cycero (Pro Flacco)
44 – Kasjusz, dowódca wojsk rzymskich na Wschodzie, z pomocą Heroda Idumejczyka nakłada na Judeę wysokie podatki
40 – Hasmonejczyk Matatiasz Antygonus zasiada na tronie w Jerozolimie, Herod zaś ucieka do Rzymu, gdzie Senat ogłasza go królem Judei
40-37 – Rzymianie wyparci z Jerozolimy przez żydowskich zelotów
39-37 – Herod wraca do Palestyny i z pomocą Rzymian odzyskuje władzę
– Jerozolima poddaje się latem 37 r. po 5-miesięcznym oblężeniu
37-4 – Herod Wielki rozbudowuje Świątynię i miasto
6 – Judea zostaje prowincją rzymską ze stolicą w Cezarei Nadmorskiej (siedziba namiestnika cesarskiego)
0 (A.D.)
12 – Edykt Augusta przyznaje Żydom w diasporze prawo do przekazywania ofiar na rzecz Świątyni w Jerozolimie
26-36 – Poncjusz Piłat namiestnikiem (prokuratorem) Judei
30 a. 33 – Ukrzyżowanie i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa
41-44 – Herod Agrypa I, król Judei, buduje nowy mur miejski
64 – Zakończenie rozbudowy Świątyni
66 – Latem wybucha powstanie przeciw Rzymianom
67 – Wojska Wespazjana wkraczają do Palestyny; zeloci zajmują Jerozolimę
70 – Rzymianie pod wodzą Tytusa oblegają i zdobywają Jerozolimę
– Zniszczenie Świątyni
73 – Oblężenie i upadek Masady
132-135 – II antyrzymskie powstanie pod wodzą Bar Kochby
135 – Cesarz Hadrian zdobywa Jerozolimę i na jej ruinach buduje nowe miasto – Aelia Capitolina. Żydzi zostają zeń wygnani i prawdopodobnie aż do podboju miasta przez Arabów nie mają tam oficjalnie (legalnie) wstępu – początek diaspory
Bizantyjczycy (324-638)
324 – Cesarz Konstantyn przejmuje Jerozolimę od Rzymian
326 – Edykt Konstantyna o uznaniu chrześcijaństwa za religię państwową
– Królowa Helena pielgrzymuje do Palestyny, lokalizuje miejsca święte
– Budowa bazyliki Grobu Świętego
527-565 – Cesarz Justynian rozbudowuje miasto. Chrześcijańska Jerozolima znajduje się w rozkwicie
ok. 610 – Wystąpienie Mahometa
614 – Zdobycie Jerozolimy przez Persa Chosrusa II; rzeź i wygnanie chrześcijan
622 – Hidżra (emigracja Mahometa z Mekki do Medyny), czyli początek ery muzułmańskiej. Mahomet bezskutecznie zabiega o poparcie Żydów z Medyny i zmienia kiblę (kierunek modlitwy) z Jerozolimy na Mekkę
ok. 628 – Bizantyjczycy odbijają Jerozolimę z rąk Persów
632 – Śmierć Mahometa
– Kalif Abu Bakr rozpoczyna podbój Palestyny
Pierwsza era muzułmańska (638-1099)
637-638 – Kalif Omar oblega i zdobywa Jerozolimę; traktat zawarty z patriarchą potwierdza zakaz osiedlania się Żydów w mieście (uchylony w 641 r.)
687 – Budowa meczetu Omara (Kopuła Skały) na Wzgórzu Świątynnym, zwanym przez muzułmanów Haram asz-Szarif (Szlachetne Sanktuarium)
koniec IX w.– W Palestynie powstają gminy karaimskie; Jerozolima centrum karaimów z całego Bliskiego Wschodu
996-1020 – Zniszczenie bazyliki Grobu Świętego, prześladowanie chrześcijan i Żydów za rządów kalifa al-Hakima
1033 – Napływ pielgrzymów chrześcijańskich do Jerozolimy; trzęsienie ziemi w Palestynie niszczy także Jerozolimę
1037 – Odbudowa bazyliki Grobu Świętego
1071 – Klęska Bizantyjczyków w bitwie z Turkami seldżuckimi pod Mantzikiert
1076 – Opanowanie Jerozolimy przez Seldżuków
1098 – Jerozolimę zdobywa islamska dynastia Fatymidów
Królestwo krzyżowców (1099-1187)
1095 – Na synodzie w Clermont papież Urban II ogłasza krucjatę do Ziemi Świętej
1099 – 15 lipca krzyżowcy pod wodzą Gotfryda z Bouillon zdobywają i grabią Jerozolimę, masakrując Żydów, karaimów i muzułmanów
– Założenie łacińskiego Królestwa Jerozolimskiego; Gotfryd z Bouillon, obwołany królem, przyjmuje tylko tytuł Obrońcy Grobu Świętego
– Wygnanie Żydów i muzułmanów z Jerozolimy
1100 – Baldwin I królem Jerozolimy
1141 – Toledo: przekład Koranu na łacinę na polecenie Piotra Czcigodnego, opata Cluny
1187 – Sułtan Saladyn bez walki zajmuje Jerozolimę
1219 – Muzułmanie niszczą mury Jerozolimy
1229 – Na mocy traktatu z Jafy, zawartego z sułtanem Egiptu al-Malikiem al.-Kamilem, Fryderyk II uzyskuje zwrot Jerozolimy na 10 lat i koronuje się tam
1236 – Pielgrzymom żydowskim wolno odwiedzać Jerozolimę
– Jeden żydowski farbiarz uzyskuje zgodę na osiedlenie
– Turcy chorezmijscy, wezwani przez muzułmanów na pomoc w walce z krzyżowcami, zdobywają Jerozolimę, masakrują chrześcijan i grabią Grób Pański
1244 – Klęska wojsk chrześcijańskich pod Gazą. Jerozolima przechodzi ostatecznie w ręce muzułmańskie
Mamelucy (1250-1517)
1250 – Egipscy mamelucy zdobywają Jerozolimę
1260 – Mongołowie najeżdżają Palestynę, zdobywają Jerozolimę, mordują lub deportują jej mieszkańców
1267 – Podczas swej pielgrzymki Mojżesz ben Nahman spotyka w Jerozolimie grupkę Żydów – rodzin farbiarzy, które wykupują od mameluków prawo stałego pobytu
– Mamelucy, zajęci walką o władzę w Egipcie i obroną Syrii przed Mongołami, odbudowują mury Jerozolimy
1428 – W wyniku próby przejęcia przez Żydów Grobu Dawida, będącego od 1335 r. w rękach franciszkanów, papież Marcin V zakazuje chrześcijańskim statkom przewozu Żydów pielgrzymujących do Palestyny (edyktu przestrzegają tylko Wenecja i Neapol)
1492 – Po wygnaniu Żydów z Hiszpanii wzrasta osadnictwo żydowskie w Palestynie
Epoka ottomańsko-turecka (1517-1917)
1517 – Turecki sułtan Salim I Groźny zdobywa Jerozolimę
1538 – Sułtan Sulejman Wielki odbudowuje mury Jerozolimy (w obecnym kształcie). W następnych wiekach Jerozolima jest zaniedbanym, prowincjonalnym miastem
1838 – Otwarcie pierwszego konsulatu (brytyjskiego)
1861 – Początek osadnictwa żydowskiego poza murami Jerozolimy
1878 – Pierwsza kolonia rolnicza Żydów-imigrantów
1883 – Baron Edmond de Rothschild zaczyna wspierać finansowo osadnictwo żydowskie, rolnictwo i przemysł
1897 – I Kongres Syjonistyczny (Bazylea), powołanie Światowej Organizacji Żydowskiej
1898 – Jerozolimę odwiedza dr Teodor Herzl, autor „Państwa żydowskiego” i współzałożyciel Światowej Organizacji Syjonistycznej
1905 – „Przebudzenie narodu arabskiego w tureckiej Azji” Nadżiba Azuriego, wyraziciela arabskiej idei narodowej
1909 – Osiedleńcy żydowscy zakładają Tel Awiw
1911 – W Jafie powstaje Palestyńska Rada Narodowa
1916 – Tajny traktat Sykesa-Picota, sankcjonujący podział imperium ottomańskiego na francuską i brytyjską strefę wpływów, zakłada stworzenie w Palestynie arabskiego państwa (lub konfederacji) z rządem międzynarodowym
Mandat brytyjski (1917-1948)
1917 – 2 listopada rząd brytyjski udziela syjonistom zgody na utworzenie w Palestynie narodowego państwa żydowskiego (deklaracja Balfoura)
– 11 grudnia Brytyjczycy zajmują Jerozolimę. Generał Allenby ogłasza edykt, w którym mowa o respektowaniu potrójnej świętości Jerozolimy
1918 – Dr Chaim Weizmann kładzie kamień węgielny pod budowę Uniwersytetu Hebrajskiego na górze Skopus
1920 – Konferencja w San Remo udziela Wielkiej Brytanii mandatu w Palestynie
– Demonstracje i strajki arabskie przeciw mandatowi i imigracji żydowskiej
– Utworzenie żydowskiej organizacji militarnej Hagana
1921 – Liga Narodów ratyfikuje mandat Brytyjczyków w Palestynie
1925 – Otwarcie Uniwersytetu Hebrajskiego
1936-1937 – Strajk generalny Arabów i zamieszki. Po zbadaniu sytuacji komisja mandatowa [komisja lorda Peela, wysokiego komisarza] proponuje podział Palestyny na państwo arabskie i żydowskie oraz tereny pod zarządem brytyjskim – propozycja niechętnie przyjęta przez syjonistów, a odrzucona przez Arabów i rząd brytyjski
1939– Brytyjczycy drastycznie ograniczają limity imigracyjne dla Żydów i prawo zakupu ziemi (tzw. Biała Księga) – wywołuje to sprzeciw i antybrytyjskie akcje Żydów
1942 – 2 maja Światowa Organizacja Żydowska przyjmuje program utworzenia państwa żydowskiego na obszarze całej Palestyny
1946 – Irgun (żydowska organizacja podziemna) wysadza jerozolimski hotel Króla Dawida z siedzibą rządu mandatowego
1947 – Odkrycie zwojów znad Morza Martwego
– 29 listopada Organizacja Narodów Zjednoczonych ponad 2/3 głosów decyduje o podziale Palestyny na dwa niezależne państwa: izraelskie i arabskie (palestyńskie). 600 tys. Żydów, posiadających 10 proc. całej ziemi, otrzymało ok. 15 tys. km2, a 1,3 mln Arabów – 11 tys. km2. Sześć państw arabskich i Wysoki Komitet Arabski w Palestynie odrzucają rezolucję
– W ramach Planu Podziału Jerozolimie przypada specjalny status międzynarodowy
Izrael i Jordania (od 1948 r.)
1948 – Od marca starcia arabsko-żydowskie. W kwietniu Hagana zdobywa Jafę i Hajfę. Bojówki Irgun i Sterna masakrują arabską wieś Deir Jasin, w odwecie Arabowie zabijają mieszkańców kibucu Kfar Ecjon
– 14 maja Ben-Gurion proklamuje w Tel Awiwie powstanie państwa Izrael
1948-1949 – 15 maja oddziały państw arabskich wkraczają do Palestyny; wybuch wojny izraelsko-arabskiej. Kilkaset tysięcy Palestyńczyków (ok. 600-800 tys.) ucieka do sąsiednich krajów arabskich, które niechętnie przyjmują uchodźców
1950 – 23 stycznia Jerozolima proklamowana stolicą Izraela (państwa obce lokują swe ambasady w Tel Awiwie)
1956 – Wojna z Egiptem o Suez. W odpowiedzi na nacjonalizację Kanału Sueskiego Izrael zajmuje Synaj
1964 – Powstaje Organizacja Wyzwolenia Palestyny pod przywództwem Jasera Arafata, walcząca z Izraelem metodami terrorystycznymi
1967 – Wojna Sześciodniowa. W odpowiedzi za zajęcie Synaju przez Egipt, do którego przyłącza się Syria i Jordania, armia izraelska od 5 do 10 czerwca odbija jerozolimskie Stare Miasto z rąk Jordańczyków, przejmując władzę nad całą Jerozolimą, oraz zajmuje wzgórza Golan, Zachodni Brzeg Jordanu i Synaj ze Strefą Gazy
1973-1974 – Wojna Jom Kippur (Egipt i Syria atakują Izrael w największe żydowskie święto – Dzień Przebłagania)
1974 – Palestyńska Rada Narodowa, decydująca o wyborze przywódców OWP, postanawia walczyć o utworzenie państwa palestyńskiego na drodze dyplomatycznej
1979 – Zawarcie przez Izrael układu pokojowego z Egiptem w Camp David
1980 – Kneset ogłasza Jerozolimę odwieczną stolicą Izraela
1982 – Operacja „Pokój dla Galilei” (inwazja na Liban, skąd bojownicy OWP ostrzeliwują wzgórza Golan i Galileę)
1987-1993 – Intifada, tzw. „wojna na kamienie” (powstanie palestyńskie na okupowanym Zachodnim Brzegu)
1991 – Wojna w Zatoce Perskiej przeciwko dyktatorowi Saddamowi Husajnowi za aneksję Kuwejtu
– Izrael zaatakowany irackimi rakietami
1993 – W Waszyngtonie premier Izraela Icchak Rabin i przywódca OWP Jaser Arafat podpisują porozumienie izraelsko-palestyńskie (układ z Oslo), za co otrzymają ex aequo pokojową Nagrodę Nobla
– Po 45 latach Watykan oficjalnie uznaje państwo Izrael
1994 – Początek izraelsko-palestyńskiego procesu pokojowego, który przebiega w atmosferze przemocy ze strony radykalnych islamistów i osadników żydowskich z terytoriów okupowanych.
– Izrael przyznaje autonomię Strefie Gazy i Jerycha, w których władzę ma sprawować OWP
– Traktat pokojowy między Izraelem i Jordanią
1995 – Wrzesień: zawarcie układu Oslo II, dotyczącego wycofania wojsk izraelskich z sześciu kolejnych miast na Zachodnim Brzegu Jordanu
– 4 listopada od kuli żydowskiego przeciwnika ustępstw na rzecz Palestyńczyków („Ziemia za pokój”) ginie premier Izraela Icchak Rabin
1996 – Arafat wygrywa wybory do Palestyńskiej Rady Narodowej; utworzenie rządu Autonomii
1997 – Polski akcent trwających od półtora roku międzynarodowych obchodów 3000-lecia stołeczności Jerozolimy: prawykonanie oratorium „Siedem bram Jerozolimy”, skomponowanego przez Krzysztofa Pendereckiego na zamówienie władz miasta
– Rozpoczęta przez rząd premiera Beniamina Netaniahu budowa żydowskiego osiedla w dzielnicy Har Homa we wschodniej Jerozolimie wywołuje arabsko-żydowskie zamieszki
Oprac. Monika Kwiecień
1 oraz ważniejsze wydarzenia pokrewne (w opracowaniach występują różnice w datowaniu, zwłaszcza w odniesieniu do ery przedchrześcijańskiej).
ŹRÓDŁA:
-
Jerozolima. Historia miasta [broszura], Żydowskie Muzeum Historyczne, Amsterdam 1996
-
J. i L. Uris: Jerusalem. Song of Songs, Nowy Jork 1981
-
Tate: Orient w czasach wypraw krzyżowych, Wrocław 1996
-
A Historical Atlas of the Jewish People. From the Time of the Patriarchs to the Present, pod red. E. Barnavi, Nowy Jork, b.r.
-
Humphreys, N. Tilbury: Izrael. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała 1997
-
Janet i John Wallach: Arafat w oczach przyjaciół i wrogów, Warszawa 1991