NR 1/2021, s. 46

Na początku grudnia 2020 r. zeszła z maszyn drukarskich książka „Mikołaj Rej i wychowanie dla cnoty w »Żywocie człowieka poczciwego«. Studium filozoficzno-teologiczne”. Praca została wydana przez Wydawnictwo Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Jest ona owocem kilkuletnich badań prowadzonych przez profesora tej uczelni, dr. hab. Rafała Marcina Leszczyńskiego, i stanowi wyraz jego zainteresowań teologicznych, filozoficznych i pedagogicznych.

Leszczyński rozprawia się w swoim dziele z licznymi stereotypami narosłymi wokół Mikołaja Reja, między innymi z tezą, iż był on człowiekiem słabo wykształconym, nieposiadającym większego pojęcia o filozofii, zaś jego koncepcje moralno-wychowawcze wyartykułowane w „Żywocie człowieka poczciwego” (czyli ostatnim traktacie pisarza) opierają się głównie na wierzeniach religijnych, a konkretnie na płytko rozumianym kalwinizmie. Wbrew tym opiniom Leszczyński dowodzi, że Rej znał całkiem nieźle filozofię, interesując się zwłaszcza antykiem rzymskim. Zdaniem autora omawianej książki głównym źródłem zapatrywań etycznych i pedagogicznych Reja zawartych w „Żywocie” była filozofia starożytna, na czele ze stoicyzmem, epikureizmem, a także częściowo arystotelizmem. Jak na ewangelika reformowanego przystało, Rej odwoływał się do Pisma Świętego i reformatorów protestanckich, jednak problematyka teologiczna (religijna) została wpleciona przez niego w „Żywocie” w zagadnienia wychowawcze, filozoficzne i aretologiczne.

Przed profesorem ChAT-u związki Reja z filozofią antyczną dostrzegło również kilku innych badaczy, jednak dopiero Leszczyński wyraża się z pełnym uznaniem na temat wiedzy filozoficznej Reja. Całkowitą nowością, którą znajdujemy w książce Leszczyńskiego, jest określenie Reja mianem filozofa wychowania. Tezę ową wysuwa autor konsekwentnie we wszystkich rozdziałach swojej pracy, broniąc jej przed ewentualnymi krytykami przy pomocy metody polegającej na zestawianiu obszernych fragmentów „Żywota” z rozprawami filozofów antycznych, z których – jak udowadnia – pan Mikołaj z Nagłowic czerpał pełnymi garściami. Chcąc przekonać czytelników do tego twierdzenia, Leszczyński zamieścił w przypisach teksty autorów starożytnych w oryginale, dzięki czemu na własne oczy możemy zobaczyć, w jak dużym stopniu nauki moralno-wychowawcze Reja, zapisane przez niego na kartach „Żywota”, zależne są od filozofii antycznej. Wydaje się więc, że pogląd prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego, zgodnie z którym refleksja parenetyczno-pedagogiczna Reja może być określona mianem filozofii wychowania, ma pokrycie w faktach.

Rafał Marcin Leszczyński, „Mikołaj Rej i wychowanie dla cnoty w »Żywocie człowieka poczciwego«. Studium filozoficzno-teologiczne”, Wydawnictwo Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, Warszawa 2020, ss. 332

Książkę można zamówić tutaj