Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

8-9/1991

POZNAJ KSIĘGĘ KSIĄG

„Jak dziecię ojcu … służył Ewangelii”
                                      (Flp. 2:22)

czyli JAK FORMOWAŁ SIĘ NOWY TESTAMENT

Nowy Testament – podobnie jak Pierwszy (Stary) – formował się etapami. Nie ma on jednak za sobą tak długiej historii. Wszystkie pisma Nowego Testamentu powstały do końca I w. po Chr. Najwcześniejsze z nich są listy apostołów pisane do poszczególnych zborów (Kościołów) chrześcijańskich. Mają one różny charakter w zależności od celu, jaki przyświecał autorom. Niektóre były wymieniane między zborami (Kościołami) i wkrótce zyskały ten sam autorytet, co pisma Starego Testamentu, uznane przez Kościół od samego początku jego istnienia za zbiór świętych ksiąg, czyli za kanon. Jest jednak zrozumiałe, ze musiało upłynąć trochę czasu, zanim zbiór pism z okresu apostolskiego zajął miejsce obok ksiąg Pierwszego Testamentu, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę, ze wiele z nich było pismami okolicznościowymi.

Słowa wypowiadane przez Jezusa Chrystusa oraz Jego cudowne czyny (znaki) stanowią pierwszy etap tworzenia się tradycji ewangelicznej. Apostołowie, posłuszni misyjnemu poleceniu Jezusa, przez dłuższy czas przekazywali Dobrą Nowinę ustnie. Ich przepowiadaniu towarzyszyła wiara, wyrosła z osobistych doświadczeń i szczególnie silna od chwili zmartwychwstania Chrystusa. Dzięki tej wierze uczniów Jezus, będąc do niedawna nauczycielem, sam stał się przedmiotem nauczania. Tym, którzy głosili Dobrą Nowinę, wcale nie chodziło o to, aby ukazać ludziom pełny obraz życia Jezusa, wszystkie Jego czyny i słowa w chronologicznym ujęciu i z dokładnym uwzględnieniem topografii zdarzeń. Na początku głoszono Dobrą Nowinę najczęściej w formie przypowieści, tzn. opowiadano poszczególne pouczenia Jezusa Chrystusa oraz nie powiązane w większe całości relacje o Jego cudach.

Misyjne potrzeby Kościoła zadecydowały o tym, że przekazywaną ustnie Ewangelię zaczęto spisywać. Oczywiście cztery Ewangelie (a także inne pisma Nowego Testamentu, choć te w mniejszym stopniu) podlegały podobnie jak Stary Testament różnym etapom pracy redakcyjnej, zanim osiągnęły znaną nam postać.

W wieku I i w pierwszej połowie wieku II powstawało bardzo wiele pism, które podejmowały próbę przekazania Dobrej Nowiny, jednakże tylko niektóre z nich zostały uznane przez Kościół za kanoniczne.

Ewangelie, choć nie stanowią najstarszych pism Nowego Testamentu, jako pierwsze postawiono na równi ze Starym Testamentem i włączono do kanonu Na początku II w. wielkie wspólnoty chrześcijańskie posiadały księgę (czy grupę ksiąg), która nosiła ogólną nazwę Ewangelii. Około 125 r. istniały już dwie grupy pism: Ewangelia i 13 listów Pawiowych (wyłączając List do Hebrajczyków, który nie jest autorstwa ap. Pawła).

Znany nam dziś zbiór pism Nowego Testamentu nie powstał więc od razu. Najwcześniejsza ze znanych list, zawierających spis tych ksiąg (tzw. fragment Muratoriego, dokument odkryty w bibliotece „Ambrosiana” w Mediolanie w 1740 r.), wymienia księgi znane w Rzymie ok. 200 r. po Chr. Nie ma na niej Listu do Hebrajczyków, I i II Listu Piotra, III Listu Jana oraz Listu Jakuba. Zaś papirusy Chester Beaty (I pol. III w.) zawierają wszystkie pisma nowotestamentowe z wyjątkiem listów powszechnych (Jakuba, I i II Piotra oraz Judy).

Różnie się ustosunkowały wobec ksiąg Nowego Testamentu Kościoły: grecki, łaciński i syryjski. Kanon Kościoła łacińskiego powstał w V w., jednakże tu i ówdzie zgłaszano wątpliwości co do apostolskiego pochodzenia niektórych pism Nowego Testamentu (np. Hbr., Jkb,. II Ptr., II i III Jn.), a kontrowersje wokół Listu do Hebrajczyków trwały aż do średniowiecza. Ostatecznie księga ta została uznana za kanoniczną za sprawą św. Tomasza z Akwinu i Mikołaja z Liry. Jeszcze w XVI w. kwestionowano apostolskie pochodzenie niektórych pism Nowego Testamentu (np. Luter nazwał List Jakuba „słomianym listem”).
Dziś Kościoły chrześcijańskie różnią się między sobą, jeśli chodzi o liczbę ksiąg biblijnych uznawanych za kanoniczne. Kościół rzymskokatolicki do kanonu Nowego Testamentu zalicza 27 ksiąg: cztery Ewangelie (Mateusza, Marka, Łukasza i Jana), Dzieje Apostolskie, trzynaście listów Pawia (do Rzymian, I i II do Koryntian, do Galacjan, Efezjan, Filipian, Kolosan, I i II do Tesaloniczan, I i II do Tymoteusza, Tytusa i Filemona), List do Hebrajczyków, List Jakuba, dwa listy Piotra, trzy listy Jana, list Judy oraz Apokalipsę św. Jana. Jeśli zaś chodzi o Stary Testament, przyjmuje szeroki kanon żydowski [46 ksiąg, zob. poprzedni odcinek – red.].

Prawosławny Kościół grecki przyjmuje ten sam kanon Nowego Testamentu, co rzymscy katolicy, natomiast jeśli chodzi o Stary Testament, nie wszyscy w greckim Kościele prawosławnym uznają księgi deuterokanoniczne za natchnione (sprawę uznania ich kanoniczności i natchnienia pozostawia się dziś własnej opinii teologów).

Cerkiew rosyjska przyjmuje w całości kanon ksiąg Nowego Testamentu, zaś kanon Starego ogranicza do ksiąg protokanonicznych (tak samo jak Kościoły Reformacji). Jest to oficjalne stanowisko Cerkwi.
Kościół syryjski uznaje szeroki kanon Starego Testamentu, natomiast jeśli chodzi o Nowy Testament, uznaje za kanoniczne: Diatessarona Tacjana (+ 180 r.), tzw. Ewangelie oddzielone (pol. IV w.) oraz apokryficzny List św. Pawła do Koryntian. Z kolei kanon syryjski nie zawiera: II Listu Piotra, II i III Listu Jana, Listu Judy i Apokalipsy.

Koptowie posiadają ten sam kanon co katolicy, z tym ze do natchnionych i kanonicznych pism Starego Testamentu zaliczają: Psalm 151 i III Księgę Machabejską, zaś dwa ostatnie rozdziały Księgi Przysłów uważają za osobną księgę. Ich Nowy Testament zawiera ponadto: I i II List św. Klemensa Rzymskiego oraz tzw. Konstytucje apostolskie (8 ksiąg), przypisywane niegdyś św. Klemensowi. Niektórzy do Nowego Testamentu zaliczają jeszcze apokryficzny List Barnaby i dzieło Hermasa Pasterz.

Kościół etiopski ma szerszy niz katolicy rzymscy kanon Starego Testamentu [tworzą go dodatkowo następujące księgi: Henocha, III i IV Ezdrasza, III i IV Machabejskie, Jubileuszów, czyli tzw. Mala Genesis (zwana przez nich Kufale), Wniebowstąpienie Mojżesza, Apokalipsa Barucha i Wniebowstąpienie Izajasza], W skład Nowego Testamentu wchodzą jeszcze: Listy św. Klemensa Rzymskiego, Konstytucje apostolskie oraz Pasterz Hermasa.

Ormianie tez posiadają szeroki kanon Starego Testamentu, a ponadto za kanoniczne uznają: III Księgę Ezdrasza, III Machabejską, Testamenty Dwunastu Patriarchów. Do kanonu nowotestamentowego zaliczają dodatkowo: apokryficzny List św. Pawła do Koryntian oraz dwa Listy Koryntian do św. Pawła.

Kościoły wywodzące się z Reformacji uznają wąski kanon żydowski Starego Testamentu [38 ksiąg, zob. poprzedni odcinek – red.], natomiast jeśli chodzi o Nowy Testament – 27 ksiąg, tych samych, co Kościół rzymskokatolicki, prawosławny i koptyjski.

Lektura tego odcinka uzmysławia nam, jak wiele łączy wszystkie Kościoły chrześcijańskie, z drugiej jednak strony uświadamia, że nawet w tak ważnej i podstawowej dla świadectwa chrześcijańskiego sprawie, jaką jest kanon biblijny – ujawniają się dość istotne różnice. No cóż. Biblia ma żywy związek z rzeczywistością świata ludzkiego: powstawała powoli, w trudzie – za sprawą Boga, ale w twórczym działaniu wolnych ludzi.</p