foto. Andrzej Kułak
NR 11-12 / 2004
Skrót referatu wygłoszonego podczas X Forum Inteligencji Ewangelickiej
Dziesięć lat temu, na naszym pierwszym spotkaniu w Jaworniku, prof. Rafał Leszczyński wygłosił referat pt. "Ewangelicyzm w Polsce - wyzwania wobec przyszłości", a prof. Krzysztof Mazurski na tym samym posiedzeniu kontynuował myśl swego poprzednika w opracowaniu pt. "Polska dziś - konieczność nowych działań". Do przedstawionych wówczas tez wracaliśmy wielokrotnie, a najbardziej chyba znaczący krok "prognostyczny" zrobiła dwa lata później, w 1996 roku, dr Dorota Niewieczerzał w referacie zatytułowanym "O wizji Kościoła w XXI wieku". Pozwalam sobie nawiązać do tych trzech wystąpień, ale skoncentruję się nie na Kościele ani społeczności, ale na sytuacji i przyszłych losach pojedynczego człowieka. Zamierzam swoje rozważania poprowadzić następującym torem: sytuacja bieżąca i kierunki rozwoju (ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń) współczesnego świata, potem współczesnej Polski, definicja i specyficzna sytuacja ewangelika żyjącego w Polsce, wreszcie płynące stąd wnioski dotyczące konkretnych postaw i działalności.
Naszą sytuację i przyszłość determinuje rozwój myśli ludzkiej oraz czynniki przyrodnicze od niej niezależne. Te ostatnie, szczególnie obecnie modne w futurologii (globalne oziębienie, globalne ocieplenie, aktywność słońca, perspektywy kosmicznych kolizji itp.), choć oczywiście niewykluczone, nie będą przedmiotem dalszych rozważań. Natomiast skutki rozwoju ludzkiej myśli najbardziej przemawiają do mojej wyobraźni, gdy się je uporządkuje zgodnie z wizją autorów raportu Klubu Rzymskiego zatytułowanego "Mikroelektronika a społeczeństwo, na dobre i na złe".
W ogromnym skrócie przedstawia się to następująco: postęp cywilizacji technicznej, a za nim postęp całej cywilizacji, nabrały na przestrzeni trzech ostatnich wieków niezwykłego przyspieszenia pod wpływem dwóch rewolucji naukowo-technicznych. Pierwszej, zapoczątkowanej wynalezieniem maszyny parowej i, następnie, pozostałych silników, dzięki którym zostały zwielokrotnione możliwości ludzkich mięśni. Drugiej, zapoczątkowanej wynalezieniem lampy elektronowej i, następnie, innych elementów elektroniki, dzięki którym zwielokrotniono możliwości ludzkich mózgów. Pierwsza stworzyła nowoczesny przemysł, wielkie miasta, masową komunikację, druga - szybkie przetwarzanie informacji, telekomunikację i automatyzację, zmniejszając wydatnie zatrudnienie w przemyśle i rolnictwie, powodując ucieczkę z wielkich miast i czyniąc z przemieszczania się w coraz większym stopniu element rozrywki, a nie, jak dotychczas, konieczność gospodarczą. Obie przyczyniły się bezpośrednio do niesłychanego rozwarstwienia społeczeństw ludzkich, do podziału na bajecznie bogatych i umierających z głodu oraz chorób, a także do podziału na posiadających dostęp do najgłębszych tajemnic i na karmionych ogłupiającą papką prymitywnej propagandy.
Skutki pierwszej z tych rewolucji zagroziły istnieniu naszej cywilizacji poprzez niszczenie środowiska naturalnego człowieka (od bezmyślnej chemizacji gleby i atmosfery po skażenia radioaktywne całej planety), skutki drugiej - poprzez niszczenie środowiska psychicznego (od "zamulenia" nadmiarem głównie bezwartościowych informacji po nieodwracalne niszczenie zdolności do prowadzenia procesów myślowych).