Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

Okładka 10/2004NR 10 / 2004


Powody zbliżenia się Stefana Żeromskiego do ewangelickiego Kościoła reformowanego czy może nawet formalna konwersja pisarza, w wyniku której pochowany został w 1925 roku na cmentarzu ewangelickim w Warszawie, były dość skomplikowane. Względy rodzinne odgrywały w nich z pewnością ważną, ale nie jedyną rolę. Zapłonąwszy w 1912 roku wielką i nieuleczalną miłością do Anny Zawadzkiej, pisarz chciał wziąć rozwód z Oktawią Rodkiewiczową i zawrzeć nowe małżeństwo. Kościół katolicki trzymając się zasady, że co Bóg złączył, Bóg tylko rozłączyć może, nie przewidywał takich możliwości. Taką możliwość dawały mu jednak inne wyznania - prawosławne i protestanckie. Prawosławie, ściśle związane z państwem rosyjskim i jemu służące, niebezpieczne dla Polaków, stanowiło dla Żeromskiego jako pisarza narodowego zaporę nie do przebycia. Natomiast Reformacja, jej kalwińskie skrzydło, wpisała się w XVI i XVII wieku w polskie dzieje narodowe jako Kościół z wyboru, a nie z przymusu, Kościół radykalnej reformy społecznej i odnowy moralnej, który głosił idee bliskie autorowi Ludzi bezdomnych.

Epoka, w której wielki pisarz zbliżył się do Kościoła reformowanego i jego przedstawicieli, nie była tolerancyjna. Pogrzeb Żeromskiego zaszokował znaczną część społeczeństwa polskiego. Nieżyjący pisarz stał się przedmiotem niewybrednych ataków ze strony publicystów prawicowych i znacznej części kleru katolickiego. Czasy współczesne - ekumenizmu i dialogu różnych wyznań, pozwalają spojrzeć z nieco innej perspektywy na poszukiwania religijne i stosunek do Kościoła autora Walki z szatanem.

* * *

Aby zrozumieć ewolucję duchową Stefana Żeromskiego, trzeba ponownie przyjrzeć się jego Dziennikom. Pisarz urodzony w szlacheckim domu początkowo wiąże ze sobą jako nierozerwalne pojęcie dobrego Polaka z pojęciem dobrego katolika, zbawienie kraju upatrując nie tylko w sukmanie, ale i w sutannie. Zgodnie z tymi przekonaniami na polecenie szkolnego katechety pilnuje swoich kolegów, aby uczęszczali regularnie na niedzielne nabożeństwa. Czasy, w których rozpoczyna on naukę w gimnazjum kieleckim, okres silnego oddziaływania pozytywizmu, w którym wiarę w Boga zastępuje wiara w naukę, nie sprzyjają rozwojowi uczuć religijnych. Wkrótce też pod wpływem rozmów ze swoim gimnazjalnym profesorem Antonim Bemem i pod wpływem lektury dzieł Drapera, Świętochowskiego, Buckle'a, Spencera i Renana, niebo Żeromskiego staje w płomieniach. Studium Historii cywilizacji w Anglii Buckle'a, które później określi w Syzyfowych pracach mianem "kodeksu moralności" klerykowskich gimnazjalistów, dopełni dzieła zniszczenia dziecięcej wiary religijnej Żeromskiego na rzecz wolnomyślicielstwa i polskości. To właśnie Polska staje się teraz nową religią pisarza:

Dr hab. Halina Janaszek-Ivaničková

Stefan Żeromski a Reformacja - pełny tekst

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl