NR 7 / 2004
W poprzednim artykule dokonałem ogólnej charakterystyki okresu Ojców Apostolskich, obiecując czytelnikom "Jednoty", iż w następnych opracowaniach przedstawię sylwetki kilku najbardziej reprezentatywnych teologów tamtych czasów. Jednym z najwcześniejszych teologów chrześcijańskich był Klemens Rzymski. Jego twórczość stanowi doskonały przykład pisarstwa chrześcijańskiego z okresu Ojców Apostolskich, dlatego też dwa kolejne artykuły zamierzam przeznaczyć w całości właśnie jemu. W pierwszym artykule przedstawiam twórczość Klemensa w kontekście kulturowym, ponieważ poglądy rzymskiego Ojca Apostolskiego nie były zawieszone w próżni kulturowej, lecz zostały ukształtowane w dużym stopniu przez zhellenizowane środowisko, z jakiego wywodził się Klemens. Dopiero po uwzględnieniu owego kontekstu kulturowego możemy przystąpić do analizy teologii Klemensa, która zostanie zarysowana w kolejnym artykule o Ojcach Kościoła.
O życiu rzymskiego myśliciela wiemy, niestety, niewiele. Klemens urodził się na pewno jeszcze w czasach działalności apostołów, choć nie znamy nawet przybliżonej daty jego przyjścia na świat. W Liście do Filipian (4: 3) Pawła z Tarsu został wymieniony współpracownik apostoła o imieniu Klemens, nie wiadomo jednak, czy chodzi tu o młodego Klemensa Rzymskiego, czy też o kogoś innego. Opinie na ten temat wśród egzegetów Nowego Testamentu i patrologów są podzielone1. Stosunkowo wiarygodne są natomiast daty związane z działalnością Klemensa w Rzymie; był on prezbiterem zboru stołecznego w latach 92 (93)-101 (patrolodzy rzymskokatoliccy określają go mianem papieża). Według tradycji przekazanej przez Tertuliana, na urząd biskupa Rzymu powołał Klemensa sam apostoł Piotr. Następnie rzymski biskup zrzekł się tej funkcji na rzecz niejakiego Linusa2. Dokładna data śmierci Klemensa oraz jej okoliczności nie są znane, lecz nie jest wykluczone, iż umarł on śmiercią męczeńską gdzieś nad Morzem Czarnym; taki przebieg wypadków potwierdza jedynie tradycja kościelna z IV wieku. Ta sama tradycja identyfikuje go z rzymskim konsulem Tytusem Flawiuszem Klemensem, lecz informacja owa nie może być w żaden sposób zadowalająco zweryfikowana3.
Dyskusje toczą się także wokół narodowości rzymskiego prezbitera; mógł być on zhellenizowanym Żydem, ale można również przypuszczać, iż pochodził z rodziny greckiej lub rzymskiej, związanej z judaizmem4. Jak wiadomo judaizm, zwłaszcza judaizm diasporalny, przyciągał do siebie ludzi pochodzenia nieżydowskiego. Zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie Imperium Rzymskiego istniały społeczności żydowskie oraz synagogi. Wśród zhellenizowanych Żydów z diaspory pojawiło się przekonanie o konieczności niesienia światu pogańskiemu przesłania o jedynym Bogu. Członek żydowskiej diaspory czuł, iż posiada prawdę, która jest przeznaczona nie tylko dla Izraela, ale także dla całego świata. Orędzie to musiało zostać, oczywiście, przekazane w formie zrozumiałej dla mieszkańców zhellenizowanego Imperium, dlatego też w synagogach w powszechnym użyciu był język grecki, a do kultu wprowadzono nawet greckie formy literackie (np. diatryby). W ten sposób judaizm zaczął przyciągać do siebie pogan poszukujących prawdy, zafascynowanych radykalnym monoteizmem żydowskim, przedstawianym przez zhellenizowanych Żydów z diaspory w języku Hellenów i przy pomocy pojęć zaczerpniętych z filozofii greckiej (stoicyzm, platonizm).
Twórczość Klemensa Rzymskiego w kontekście kulturowym (cz. 5) - pełny tekst