Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 11-12 / 2006

Trudno dostrzec "głębszą filozofię" w rewolucyjnej zawierusze i w krwawych starciach militarnych rewolucji husyckiej w Czechach. Próbując poznać ten niezwykle interesujący okres historii, musimy zapytać o korzenie husytyzmu jako prądu ideowego. Badając źródła idei, które zachwiały podstawami świeckiego i religijnego porządku w Europie Środkowej pierwszej połowy XV wieku, docieramy do skromnego, ascetycznego intelektualisty z Oksfordu - do Jana Wiklefa, którego sylwetkę i dorobek naukowy przedstawiliśmy w poprzednim numerze "Jednoty".

Poglądy Wiklefa dotarły do Czech już w roku 1380, gdy polemizował z nim profesor praski Mikołaj Biceps, który w czasie wykładów wielokrotnie przytaczał poglądy Wiklefa z wielu dziedzin, opublikowane w jego traktatach1. Początkowo największe zainteresowanie wzbudzały pisma filozoficzne Wiklefa (również Jan Hus najpierw zapoznał się z jego dorobkiem filozoficznym)2, ale z czasem, dzięki wizytom czeskich uczonych w Anglii, zaczęły docierać do Czech także te najbardziej śmiałe pisma reformatorskie. Co najmniej dwóch czeskich uczonych nawiązało bezpośredni kontakt z angielskimi lollardami, przebywając z nimi jakiś czas w majątku Latimeria w Baybrooke. Pozyskane pisma Wiklefa były w Czechach masowo kopiowane, a niektóre tłumaczone na czeski.

Można odnieść wrażenie, że uniwersyteckiej myśli, kształtującej się w Czechach w drugiej połowie XIV wieku, a opowiadającej się za reformą Kościoła, brakowało właśnie takich prac na wysokim, intelektualnym poziomie. Pojawienie się koncepcji Wiklefa zakończyło etap wygłaszania kazań (Waldhausera, Miliča, Mateusza z Janowa), apelujących o moralną odnowę Kościoła. Nadszedł czas na ruch reformacyjny, a jego pierwsze postulaty naprawy Kościoła i społeczeństwa zostały u swych podstaw przejęte od Wiklefa.

Tarcia narodowościowe między Czechami a Niemcami w łonie uniwersytetu przekładały się także na zwalczanie nominalizmu, przeważającego wśród niemieckich profesorów uniwersytetu Karola. Na tym polu filozoficzne pisma Wiklefa stały się niezwykle skutecznym "orężem polemicznym". Prascy zwolennicy Wiklefa zaczęli go określać zaszczytnym mianem "Doctor evangelicus", uznając go za znakomitego interpretatora Pisma Świętego. Wśród zwolenników koncepcji Wiklefa, obok takich autorytetów jak Stanisław ze Znojna czy Stefan Paleč, odnajdujemy Hieronima z Pragi i Jana Husa.

Jan Hus był zwolennikiem Wiklefa prawdopodobnie już od roku 1398. Dowodzą tego zapiski na marginesach kopiowanych przez Husa filozoficznych traktatów angielskiego uczonego3. Zapiski - dodajmy - pochlebne, czy wręcz entuzjastyczne: Oj, Wiclef, Wiclef, niejedną głową zachwiałeś, Daj Boże Wiclefowi Królestwo Niebieskie4. Łącząc pracę na uniwersytecie ze stanowiskiem rektora Kaplicy betlejemskiej Hus stał się, poprzez swoje kazania, łącznikiem między środowiskiem uniwersyteckich zwolenników koncepcji Wiklefa, a masowym, ludowym ruchem reformatorskim. Jako gorący zwolennik Wiklefa twierdził, że jego pisma "otwarły mu oczy". Nie powtarzał jednak ataku na dogmaty koncentrując się na krytyce bogactwa duchowieństwa, synomii i dążeniu duchownych do przejęcia władzy świeckiej.

Bujny rozwój filozofii i koncepcji Wiklefa na uniwersytecie praskim, przekładający się coraz częściej na faktyczne nauczanie wiklefickiej, eucharystycznej doktryny, spowodował w roku 1403 wystąpienie niemieckich magistrów z apelem do praskich władz diecezjalnych o podjęcie działań przeciwko pismom Wiklefa. Ciągnący się latami spór środowisk uniwersyteckich i kościelnych, odbijający się coraz silniejszym echem na "praskiej ulicy", spopularyzował naukę Wiklefa. Uwikłany w polityczną walkę o koronę cesarską, król czeski Wacław IV poparł nację czeską na uniwersytecie praskim. Dekretem z Kutnej Hory w 1409 roku przyznał jej dominującą pozycję (3 głosy nacji czeskiej do 1 głosu "wspólnego" innych nacji). Ten dekret stał się jednocześnie silnym bodźcem wspierającym zwolenników nauki Wiklefa. Obok Husa byli to m.in. mistrzowie uniwersytetu praskiego: Jakubek ze Stribra (w późniejszym okresie jeden z najważniejszych teologów husytyzmu)5, Prokop z Pilzna, Matej z Knina.

Daniel Korbel

Wpływ nauki Wiklefa na Rewolucję Husycką (cz. 2) - pełny tekst

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl