Jerzy Izrael (Jiři Izrael), założyciel Kościoła Jednoty Braci Czeskich w Polsce i pierwszy jej biskup, urodził się ok. 1505 roku w Uherskim Brodzie na Morawach. Pobierał nauki w szkołach braci czeskich w miastach Mlada Boleslav i Litomyšl, a po ukończeniu szkół dwukrotnie odbył podróż do Wittenbergi (wraz z biskupem Janem Augustą), na spotkania z Marcinem Lutrem. Od 1540 roku był ministrem* zboru w Turnovie.
Podczas prześladowań braci czeskich został aresztowany i osadzony w więzieniu w Pradze. Stamtąd zbiegł i wraz z tysiącami uciekinierów przybył do Wielkopolski, a następnie do Prus Książęcych. W latach 1549-1553 był ministrem zboru w Kwidzynie, prowadząc równocześnie działalność w Wielkopolsce, także w Poznaniu, gdzie założył zbór i znalazł wielu wpływowych zwolenników oraz protektorów. Od 1553 roku jego siedzibą stał się Ostroróg koło Poznania, skąd rozwijał działalność na Morawach, w Prusach i Małopolsce.
W 1557 roku, na synodzie Kościoła w Slezanach na Morawach, został powołany na biskupa Kościoła Jednoty Braci Czeskich w Polsce. Miał za zadanie wspierać Sędziego całej Jednoty, biskupa Jana Černého, kontynuować jego dzieła oraz dbać o dziedzictwo Kościoła w Polsce. Izrael przyjął także odpowiedzialność za dokumentowanie dziejów Jednoty braterskiej. W ten sposób została erygowana samodzielna prowincja polska Kościoła Braci Czeskich (obok morawskiej i czeskiej) z oddzielną sukcesją i ordynacją, zaś biskup Jerzy Izrael stał się również Sędzią Jednoty w Polsce. Pod jego zarządem był także Kościół w Prusach.
Biskup Jerzy Izrael był postacią imponującą otoczeniu. Słynął z irenicznego nastawienia, a zarazem z jasno sprecyzowanych zasad wiary. Znamienna jest wypowiedź Katarzyny Ostrożanki, która jego służbę i osobę przyrównuje do „czystego złota”. Biskup Izrael uczestniczył w wielu inicjatywach zjednoczeniowych, brał również udział w przygotowaniu Ugody Sandomierskiej.
Schorowany, w wieku 74 lat złożył swój urząd i przeniósł się do Lipnika na Morawach, gdzie znajdowała się siedziba morawskiej prowincji Kościoła Jednoty Braci Czeskich. Stąd dalej troszczył się o sprawy Kościoła w Polsce. W 1582 roku obecny był na synodzie w Poznaniu, a w roku 1587 na synodzie w Lipniku. Tu wprowadził w urząd biskupa prowincji polskiej, Szymona Teofila (Bogumiła) Turnowskiego. Podczas trzydziestu lat służby na ziemiach polskich Izrael założył 39 zborów. Zmarł 15 czerwca 1588 roku w Lipniku.
Jego osobę i pamięć o nim otoczono wielkim szacunkiem. Wcielał w życie ideę, którą wyraził Luter, podając ze szczerą przyjaźnią rękę czeskim wygnańcom: Wy bądźcie apostołami dla Słowian, tak jak my dla Niemców. Dzieje polskiej reformacji były i są nierozłącznie związane z imieniem biskupa Jerzego Izraela.
Opr. ks. Mirosław Jelinek
* minister, z łac. sługa, to tytuł duchownego Kościoła Jednoty Braci Czeskich, odpowiednik proboszcza.
Źródła:
Akta synodu różnowierczych w Polsce, t. I, wyd. M. Sipayłło, Warszawa, s. 69-71.
Nekrologium polske větve Jednoty Bratrské 1897, Sklad syg. II 373.
J. Łukasiewicz, O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkiejpolsce, Poznań 1835.
J. Bidlo, Jednota braterská v prvním vyhnanství, I-IV, Praha 1900-1932.
R. Říčan, Dějiny Jednoty bratrské, Kalich, Praha 1957.
J. Dworzaczkowa, Bracia Czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku, Semper, Warszawa 1997.
Georg I., Erster Senior und Pastor der Unitat in Grosspolen, Richard Kruske, Wrocław 1894 .
Ottův slovník naučný, t. XII, Praha 1897, s. 969-970.
Jednota Bratrská v obrazech 1457-1957, opr. Radim Kalfus, Praha 1957.