Nr 3-4 / 2008
Niedawno w „Jednocie” opublikowano teksty źródłowe – relacje z pisma „Gazeta Lubelska”, w tym notę dotyczącą synodu Kościoła ewangelicko-reformowanego z 1905 roku (zob. A. Uljasz, Polscy kalwiniści na łamach „Gazety Lubelskiej” z 1905 roku, „Jednota” 2007, nr 7-8, s. 4-5). W innym roczniku tej samej gazety znalazłem interesujące informacje o udziale dwóch członków parafii ewangelickiej z Lublina: Konstantego Ostachiewicza i Andrzeja Semadeniego w synodzie Kościoła ewangelicko-reformowanego w Warszawie w 1903 roku, na którym omawiano m.in. sprawy lubelskiego zboru.
Lubelska parafia ewangelicka miała w tamtych czasach charakter wspólnoty dwuwyznaniowej, skupiającej ewangelików obrządków ewangelicko-augsburskiego i kalwińskiego. Kalwinistami było wielu lublinian, zasłużonych dla wspólnoty parafialnej oraz dla wszystkich innych mieszkańców miasta. Chodzi głównie o braci Augusta i Juliusza Vetterów, żyjących na przełomie XIX i XX wieku.
Gmina ewangelicka działała w Lublinie od drugiej połowy XVI wieku. Zbór powstał w 1560 roku. W okresie kontrreformacji został trzykrotnie zburzony przez pospólstwo i uczniów jezuickich: w 1611, 1614 i 1620 roku. W 1627 roku gmina przeniosła się do miasteczka Piaski na Lubelszczyźnie, nazywanego później Piaskami Luterskimi lub Wielkimi. Zbór w Piaskach poświęcono w 1649 roku i tam odbywały się wspólne nabożeństwa kalwinistów i luteran. To o tej miejscowości była mowa na Synodzie sprzed ponad stu lat.
Przełom w historii ewangelicyzmu na Lubelszczyźnie nastąpił w tolerancyjnej dobie oświecenia, gdy król Stanisław August Poniatowski wydał w 1784 roku przywilej na budowę świątyni ewangelickiej w Lublinie. Nowa świątynia została oddana do użytku i poświęcona w 1788 roku. W tym samym okresie, bo w latach 1783-1785, wybudowano osobną świątynię dla ewangelików reformowanych w Piaskach, ale funkcjonowała tylko do roku 1819, w przeciwieństwie do kościoła w Lublinie, działającego do chwili obecnej.
Za najwybitniejszą postać w dziejach lubelskiej parafii trzeba uznać ks. dr. Aleksandra Schoeneicha, urodzonego w 1861 roku, proboszcza miejscowego zboru od 1888 roku do swej śmierci, w maju 1939 roku. Ks. Schoeneich przez długi czas sprawował jednocześnie posługę proboszcza w Lublinie i luterańskiego biskupa.
Do zagadnień poruszonych na synodzie w 1903 roku należały sprawy filiału ewangelicko-reformowanego w Lublinie, powołanego do istnienia przy luterańskim zborze. Od drugiej połowy lat czterdziestych XX wieku parafia ewangelicka w Lublinie skupia tylko luteran. Jej proboszczem jest od 2004 roku ks. dr Dariusz Chwastek.
Osoby reprezentujące lubelski zbór na Synodzie z 1903 roku to wybitni członkowie parafii. Jeden z nich, Andrzej Semadeni, był znanym cukiernikiem oraz mecenasem kultury i nauki. Na początku XX wieku wydał na karcie pocztowej najdawniejszy widok Lublina z dzieła Jerzego Brauna z 1618 roku Theatrum Preacipuarum totuis mundi urbium, odkryty przez uczonego, bibliofila i działacza kulturalnego z Lublina, Hieronima Łopacińskiego. Drugi uczestnik, Konstanty Ostachiewicz, miał rangę podpułkownika w 8 pułku strzelców armii rosyjskiej. Jako uczestnik wojny rosyjsko-japońskiej zginął 8 marca 1905 roku pod Mukdenem (od 1955 roku – Shenyang), będącym do 1912 roku stolicą Mandżurii. Na tablicy pamiątkowej, dotąd znajdującej się w kościele w Lublinie, wymieniono następujące zalety charakteru poległego parafianina: Rozumny bez dumy, dobroczynny bez chluby, przyjaciel bez obłudy.
W Synodzie wzięli udział także kalwiniści, będący wielkimi postaciami w dziejach polskiego Kościoła ewangelicko-reformowanego: ks. superintendent August Karol Diehl, późniejszy superintendent ks. Fryderyk Jelen, ks. Władysław Semadeni i ks. Stefan Skierski. O zasługach pastorów Diehla i Jelena pisałem w artykule o „Gazecie Lubelskiej” z 1905 roku. Warto przypomnieć także księży Semadeniego i Skierskiego
Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.