9-10 / 2008
STAROPOLSKI PISARZ Z OKOLIC ZELOWA
MANIFEST JEGO POGLĄDÓW ETYCZNO-RELIGIJNYCH
Około 20 kilometrów na zachód od Zelowa znajduje się miejscowość Widawa, która otrzymała prawa miejskie od króla Władysława Jagiełły w 1388 roku i do połowy XVII wieku rozwijała się pomyślnie. W drugiej połowie XVI wieku jej dziedzic Piotr Wężyk, podobnie jak wielu innych, przylgnął do Reformacji. Jego obecność została odnotowana na synodzie generalnym w Piotrkowie w dniach 1-3 czerwca 1578. Dla gromadki swoich synów wybrał za nauczyciela Andrzeja Calagiusa1 (1549-1609), wcześniej nauczyciela domowego w Wieruszowie u Jana Tomickiego. Calagius rozbudził ambicje literackie Piotra Wężyka juniora, który zawdzięczał mu znajomość literatury starożytnej i Biblii.
Piotr Widawski junior na głośnym synodzie toruńskim w roku 1595 został posłem do sejmiku sieradzkiego. Wszyscy wychowankowie Calagiusa wzrastali w wierze ewangelicko-reformowanej, ale nie wszyscy w niej pozostali. Brat literata Piotra, skłócony z nim o ojcowiznę Maciej Wężyk Widawski, który uczynił zapis na rzecz kolonii akademickiej w Widawie, a poprzednio zamierzał dać ten fundusz jezuitom, był chwalony w druczku Academia widawska (Kraków 1635) za konwersję: Qui Calvinorum sectas erosus inanes.
Przesadą byłoby utrzymywać, że piszący na przełomie XVI i XVII wieku Piotr Wężyk Widawski jest autorem zupełnie nieznanym czy zapomnianym. Ma on swoje miejsce w polonistycznym kompendium biograficzno-bibliograficznym Nowy Korbut2, nie pominięto go w akademickim podręczniku polskiej literatury renesansowej3, otrzymał hasło w wysokonakładowym leksykonie4, wzmiankowano o jego przekładach części Metamorfoz Owidiusza i niektórych utworach polityczno-moralistycznych, chwalił jego Exorbitantiae Aleksander Brückner jako „jedną z najlepszych satyr XVII wieku”5. Przeoczono jednakże najciekawszą część spuścizny literackiej widawianina, która przeleżała dotąd w rękopisie pochodzącym z księgozbioru Feliksa Wężyka z Mroczenia, zapalonego bibliofila. Jego księgozbiór chciał zakupić młody Uniwersytet Poznański, kiedy zaś do transakcji nie doszło, księgozbiór w 1922 roku wystawiono w Łodzi na sprzedaż. Uległ wtedy rozproszeniu.
Piotr junior w różnych swoich utworach wyrażał ewangelicką postawę, bez jej uwzględnienia interpretacja literackiej spuścizny po Wężyku nie może być udana. Jednak przeoczono lub przemilczano przynależność wyznaniową autora, która wszak w znaczącym stopniu kształtowała treść pism Wężyka. Obiektywny badacz dostrzeże ją w napisanym prozą Dialogu to jest rozmowie dwu mężatek, któremu za motto służy zdanie z Listu do Kolosan 3, 18-19. W zwyczajowych wierszykach, poprzedzających ówczesne dzieła, znalazła się przy Dialogu ciekawa wzmianka o jego autorze: „Widawski jest rzeczony prze to, iż wydawa / Postylle...”, skończyło się chyba jednak na zamiarach, nie jest bowiem znana jakakolwiek postylla wydana kosztem Piotra Widawskiego.
Zajazd brata Macieja na Widawę, którą posiadł po krwawej bitwie, zmusił Piotra do przeniesienia się w Łęczyckie, skąd tęsknił do widawskiej rezydencji, w której urządzenie włożył wszak wcześniej wiele wysiłków i kosztów. Po tej porażce zabrakło mu zapewne środków na wydanie nawet jednej postylli. Zarówno nostalgiczny Tren jak i Triumf szczęśliwej porażki, opisujący przebieg bitwy pod Kircholmem, zawierają myśli charakterystyczne dla wierzącego ewangelika6.