NR 11-12 / 2009
Ewangelicki Kościół Waldensów, należący dziś do rodziny Kościołów reformowanych, jest bezpośrednim spadkobiercą średniowiecznego ruchu odnowy Kościoła zainicjowanego około 1176 roku w Lionie (Francja) przez zamożnego kupca imieniem Valdo lub Waldezjusz. Waldezjusz poświęcił cały swój majątek sprawie głoszenia Słowa Bożego. Mimo prześladowań ze strony władz kościelnych i świeckich, ruch waldensów rozprzestrzenił się na zachodzie i południu Europy pod nazwą „ubodzy”. W 1532 roku, po długich rozważaniach i konsultacjach, waldensi oficjalnie przystąpili do Reformacji. Wędrowni kaznodzieje nazywani barba (czyli „wujek” w lokalnym dialekcie), stali się pastorami w tworzących się regularnych zborach waldensów we Francji, Piemoncie, Apulii i Kalabrii. Reformatorzy, a zwłaszcza Marcin Luter, przyjęli tę decyzję z radością, widząc w waldensach prekursorów Reformacji. Katoliccy władcy we Francji i we Włoszech postawili sobie jednak za cel wytępienie „herezji waldensów”. Ostały się tej fali prześladowań tylko zbory w północno-zachodnim Piemoncie, w tak zwanych Dolinach Waldensów.
W czasie prześladowań waldensi znaleźli pomoc i wsparcie u Jana Kalwina, w Kościele genewskim i w kantonach Szwajcarii. Tak więc około 1560 roku przyjęli oni jako wyznanie wiary Konfesję Gallikańską, opracowaną przez Jana Kalwina dla protestantów francuskich. Konfesja ta została gruntownie przeredagowana w 1655 roku, celem podkreślenia łączności waldensów ze wszystkimi Kościołami Reformacji, a w szczególności z Augsburskim Wyznaniem Wiary z 1530 roku.
Krwawe prześladowania zakończyły się dopiero na początku XVIII wieku, ale pełne prawa obywatelskie i możliwość legalnego opuszczenia ich alpejskiego getta otrzymali waldensi dopiero w 1848 roku, w przeddzień zjednoczenia Włoch, które zakończyło się w roku 1871. Od tej daty waldensi są Kościołem mniejszościowym, w pełni uznanym przez państwo włoskie. Ich zbory są rozsiane po całym Półwyspie Apenińskim i w Ameryce Łacińskiej (Argentyna, Urugwaj), gdzie emigranci z Dolin Waldensów założyli na przełomie XIX i XX wieku znakomicie zorganizowane osady.
Od 1975 roku waldensi i metodyści tworzą we Włoszech zjednoczony Kościół: Unia Ewangelickich Zborów Waldensów i Metodystów we Włoszech. Kościół ten posiada dziś własny Fakultet Teologiczny, średnią szkołę ogólnokształcącą, dwie szkoły podstawowe i cztery przedszkola. Liczba wiernych dochodzi we Włoszech do dwudziestu tysięcy, a w Ameryce Łacińskiej przekracza siedem tysięcy. Waldensi są członkami-założycielami Światowego Aliansu Reformowanego, Światowej Rady Kościołów i Federacji Kościołów Ewangelickich we Włoszech.
Teza, którą pragnę przedstawić w tym eseju jest następująca: eklezjologia Jana Kalwina w interpretacji waldensów przedstawia się jako zbieżność głównych nurtów Reformacji i wskazuje całkowicie oryginalny wymiar eklezjologii reformowanej, wymiar ekumeniczny, albo wręcz katolicki – oczywiście w sensie powszechności Kościoła Jezusa Chrystusa.
W kwestii źródeł skupię się tu na Wyznaniu Wiary z 1655 roku, które jest oficjalnym dokumentem symbolicznym Ewangelickiego Kościoła Waldensów.
1. Bóg i Kościół Jezusa Chrystusa
Bóg zgromadził sobie Kościół w świecie dla zbawienia ludzi i posiada on tylko jednego zwierzchnika i podstawę, czyli Jezusa Chrystusa (XXIV).
Artykuł XXIV Wyznania Wiary z 1655 roku wyróżnia zwięzłość. Silnie podkreślonym elementem tego artykułu jest działanie Boga, wyrażone poprzez bierną formę czasownika „zgromadzić”. W perspektywie tej Kościół rozumiany jest nie jako dzieło ludzkie, lecz jako skutek wszechwładnego działania Boga. Kościół jest zgromadzony „w świecie”: wyrażenie to nie pozostawia wątpliwości co do konkretności działania Boga, operującego w wymiarze egzystencjalnym właściwym dla ludzkości. Celem działania Boga jest „zbawienie ludzi”. Ludzie (ludzkość) są przedmiotem działania Boga, a nie podmiotem niezależnych akcji. Końcowa część artykułu identyfikuje w osobie Jezusa Chrystusa (oczywiście w pojęciu Syna Bożego i drugiej osoby Trójcy) jedynego zwierzchnika i podstawę Kościoła. Sekwencja „zwierzchnik-podstawa” może wydawać się dość osobliwa, z czysto logicznego punktu widzenia należałoby odwrócić kolejność słów („podstawa-zwierzchnik”). Z uwagi jednak na silny kontrast z katolicyzmem, który nadawał biskupowi w Rzymie rolę widocznego zwierzchnika Kościoła, sekwencja ta okazuje się wystarczająco koherentna. Stwierdzenie to wzmocnione jest słowem „tylko”, gdzie odniesienie do motta Solus Christus jest jak najbardziej ewidentne.
Dość łatwo można zauważyć ścisłą zgodność art. XXIV Wyznania Wiary z 1655 roku z myślą Kalwina wyrażoną w księdze IV Nauki religii chrześcijańskiej (Institutio). Kalwin wyznacza istotne rozróżnienie. W pewnym aspekcie Kościół jest wspólnotą wierzących chrześcijan, grupą widzialną z własną organizacją i strukturą. Lecz stanowi on również wspólnotę świętych i kongregację wybranych, czyli jest jednostką niewidzialną. W swym niewidzialnym aspekcie Kościół jest zatem zgromadzeniem wybranych, znanym tylko Bogu (IV,1,7). W niewidzialnym Kościele istnieją jedynie wybrańcy; do Kościoła widzialnego należą zarówno dobrzy jak i źli, wybrani i niegodziwi. Pierwszy jest przedmiotem wiary i nadziei, drugi należy do obecnego doświadczenia historycznego. Kalwin podkreśla, że wszyscy wierzący mają obowiązek wielbić i osobiście się angażować w Kościele widzialnym, pomimo jego słabości, dla celów Kościoła niewidzialnego, prawdziwego ciała Chrystusa. Pomimo tego rozróżnienia, nie można mówić o podziale między dwoma elementami: jest tylko jeden Kościół, tylko jedna wspólnota z Jezusem Chrystusem jedynym zwierzchnikiem.
Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.