Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 2/2013, ss. 26-27

Były władczyniami, kobietami wpływowymi, żonami reformatorów. Wiele z nich miało gruntowne wykształcenie. Wszystkie były pełnymi wiary służebnicami Bożymi. Pragnęły zobaczyć triumf reformacji i zwycięstwo dobrej nowiny. Służyły z cierpliwością, wytrwałością i odwagą. Nie były po prostu obserwatorkami reformacji, ale czynnie w niej uczestniczyły.

 

Joanna d'AlbretJoanna d’Albret

Urodziła się w 1528 r. w Paryżu jako córka Henryka II i Małgorzaty z Nawarry. Była królową Nawarry, hrabiną Foix i wpływową liderką ruchu hugenockiego we Francji. Poślubiła Antoniego de Burbon, księcia Vendôme. Jej synem był Henryk IV, pierwszy król Francji z dynastii Burbonów.

W 1555 r. ogłosiła kalwinizm obowiązującą religią w swoim królestwie. Zapraszała z kazaniami reformowanych duchownych. Publicznie zadeklarowała swoją przynależność do kalwinizmu w 1560 r., wyjaśniając, że „idzie za Bezą, Kalwinem i innymi tylko tak dalece, w jakim stopniu podążają oni za Biblią”. Chciała zbudować mosty pomiędzy katolikami i protestantami. Zmarła w 1572 r.

 

Katarzyna von BoraKatarzyna von Bora

Żona Marcina Lutra. Urodziła się w Lippendorfie w 1499 r. jako córka szlachcica z Miśni oraz Katarzyny Haubitz. Była zakonnicą cysterską. Gdy reformacja dotarła za klasztorne mury, Katarzyna wraz z 11 innymi zakonnicami uciekła z klasztoru. Z Lutrem spędziła 21 szczęśliwych lat życia (1525-46). Mieli 6 dzieci. Jej poczucie humoru i upór stanowiły doskonałe uzupełnienie charakteru Marcina.

Zarządzała jego domem, nieraz pełnym studentów, pielęgnowała duży ogród, dbała o łowisko, kupowała bydło, prowadziła gospodarstwo rolne, browar i zarządzała pieniędzmi. Umiała czytać i pisać, rozważała Słowo Boże. Reformator nazywał ją „kaznodziejką”. Zmarła w 1552 r. w Torgawie.

 

Idelette de BureIdelette de Bure

Idelette, francuskojęzyczna Niderlandka, była wdową po Jeanie Stordeurze z dwójką dzieci kiedy poślubiła Jana Kalwina. Ich wspólny syn Jakub umarł po narodzeniu.

Oprócz nieustannej troski o zdrowie Kalwina Idelette zajmowała się dziesiątkami ubogich i chorych w Genewie. Kalwin, który niewiele mówił o swoim życiu rodzinnym, bardzo przeżył jej śmierć (1549). Wspominał ją do końca życia i nazywał „najlepszym przyjacielem jakiego miał”.

 

Elisabeth von Meseritz

Żona Caspara Crucigera. Pochodziła z Pomorza i była mniszką w Treptowie koło Regi. Opuściła zakon w 1522 lub 1523 r. i wyszła za mąż za Caspara w 1524 r. Było to pierwsze oficjalne protestanckie małżeństwo na Pomorzu. Jako przyjaciółka Katarzyny Luter, Elisabeth była świadkiem dyskusji teologicznych Marcina Lutra z Filipem Melanchtonem, który uznawał ją za mądrą kobietę. Elisabeth Cruciger jest autorką pierwszego hymnu protestanckiego, który napisała w 1524 r., czym wzbudziła kontrowersje, ponieważ w tamtych czasach kobiety nie pisały pieśni.

 

Zofia Kościeniówna

Żona Mikołaja Reja z Żurawna. Pochodziła z Sędziszowa, była córką Jana Kościenia z Wywły w województwie sandomierskim (który posiadał również dobra w ziemi chełmskiej) i siostrzenicą arcybiskupa lwowskiego. Pobrali się z Mikołajem Rejem w 1531 r. Było to prawdopodobnie małżeństwo koniunkturalne. Zofia wniosła w posagu dobra w ziemi chełmskiej: Kobyle, Wolę Kobylską, na której Mikołaj założył miasto Rejowiec, a także wsie: Rubie, Wereszce, połowę Siennicy Różanej oraz części we wsiach Hańsko, Kulczyn, Kołacze i kilka wsi w województwie sandomierskim.

Mikołaj, jako dziedzic Nagłowic, skupował w okolicy wsie, powiększając dobra; na gruntach Tworowa w 1554 r. założył miasto Okszę (Oksa). Dzięki majątkowi żony Rej – „dobrze zapowiadający się, towarzyski i sympatyczny literat, któremu nie podobała się kościelna cenzura” – mógł się poświęcić spisywaniu dyskusji religijnych toczących się w szlacheckich dworach i czytaniu Pisma św. Stał się również teologiem ewangelickim, tłumaczem i interpretatorem Słowa Bożego, bywał – choć rzadko – na synodach ewangelickich.

Rej umarł w 1569 r., pozostawiając majątek żonie, która scedowała Nagłowice na rzecz synów – Andrzeja, Mikołaja i Krzysztofa, oraz córek – Anny, Doroty, Bogumiły, Elżbiety i Barbary.

 

Małgorzata Łaska

Pierwsza żona ks. Jana Łaskiego Młodszego herbu Korab. Nie znamy jej panieńskiego nazwiska. Wiemy, że była mieszczanką lowańską, córką tkacza. Poznała Łaskiego w jednym z domów założonej przez Geerta Grota chrześcijańskiej wspólnoty „Braci i Sióstr Wspólnego Życia”, która poświęcała się studiowaniu Pisma św. W 1540 r. pobrali się w Lowanium. Łaski żeniąc się złamał celibat – był pierwszym polskim prałatem znakomitego pochodzenia i kandydatem na biskupa, który odważył się ożenić. Gdy wieść o ożenku prałata dotarła do Polski, pozbawiono Łaskiego beneficjów. Z małżeństwa tego urodziła się córka, Barbara (przyszła żona Stanisława Lutomirskiego, pierwszego superintendenta antytrynitarzy).

Małgorzata towarzyszyła mężowi we wszystkich podróżach, co umożliwiło mu zajęcie się umacnianiem reformacji, organizowaniem zborów ewangelickich w Anglii i wschodniej Fryzji, uprawianiem teologii i inną pracą naukową. Małgorzata zmarła na „gorączkę angielską” w 1552 r., gdy rodzina reformatora przebywała w Londynie. Wdowiec z nieletnim potomstwem po roku wstąpił w nowy związek małżeński z Katarzyną.

 

Barbara RadziwillownaBarbara Radziwiłłówna

Urodziła się w 1520 lub 1523 r. Była córką kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła i Barbary z Kolów, siostrą hetmana Mikołaja Radziwiłła, zwanego Rudym. Pochodziła z rodu Radziwiłłów herbu Trąby – wielkich protektorów reformacji kalwińskiej na Litwie i w Polsce. Barbara była drugą żoną Zygmunta Augusta, królową polską, wielką księżną litewską.

Prawdopodobnie pod wpływem Radziwiłłów król sprzyjał zwolennikom reformacji. Na dworze królewskim przebywali ewangelicy reformowani, m.in. największy kompozytor renesansu Wacław z Szamotuł (od 1547 do 1555 zatrudniony jako compositor cantus króla Zygmunta Augusta w Krakowie), czy kompozytor, drukarz, tłumacz wydawnictw kalwińskich i działacz reformacyjny Cyprian Bazylik z Sieradza. Miewali tam również kazania Jan z Koźmina, Wawrzyniec z Przasnysza zwany Niezgodą (Discordia) oraz Jakub z Iłży. Zygmunt August prowadził też ożywioną korespondencję z Filipem Melanchtonem i Janem Kalwinem, „który mu nawet dedykował swój komentarz do listu do Hebrajczyków w nadziei (rok 1549), że zachęci go do wprowadzenia reformacji w Polsce. Swoje sugestie powtórzył w 1554 r., a więc widocznie odniósł wrażenie, że król jest skłonny do przyjęcia »czystej Ewangelii«”. W nadziei na rychłe wprowadzenie reformacji, również wydana w 1563 r. Biblia brzeska została zaopatrzona w dedykację królowi.

Małżeństwo królewskie nie miało potomków, Barbara zmarła przedwcześnie w 1551 r., prawdopodobnie w wyniku zakażenia będącego efektem leczenia rtęcią własnej rzekomej niepłodności.

 

__________________

Literatura:

  • O. Bartel, Jan Łaski. Część I: 1499-1556, Warszawa 1999.
  • B. Cotteret, Jan Kalwin, Warszawa 2000.
  • S. Domröse, Frauen der Reformationszeit, Göttingen 2011.
  • Ks. dr W. Gastpary, Historia Kościoła w Polsce, Warszawa 1979.
  • Mager, Historische Wiederbelebung: Theologen-Ehefrauen als „Gehilfinnen” der Reformation, 1999.

* * * * *

Czytaj również: