NR 4/2017, ss. 39–40

Postać Jana Kalwina, który w opinii wielu znawców jego twórczości uchodzi za najwybitniejszego systematyka idei reformacyjnych, nie jest szeroko znana w naszym kraju, chociaż trzeba przyznać, że poczynając od lat 80. XX w. ukazało się trochę publikacji poświęconych jego życiu i dziełu. Niemniej jednak każdą kolejną pozycję poświęconą myśli Reformatora trzeba przyjąć z satysfakcją. Toteż dobrze się stało, iż profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (ChAT), Rafał Marcin Leszczyński junior, postanowił zebrać swoje rozproszone publikacje i udostępnić je w formie książkowej zainteresowanym czytelnikom. Autor jest nie tylko osobą kompetentną w podjętej tematyce, ale dysponuje darem, którym nie zawsze są obdarzeni specjaliści w różnych dziedzinach wiedzy. Dar ten polega na umiejętności przedstawiania często trudnych zagadnień w sposób klarowny i zrozumiały dla czytelnika.

Uwaga Rafała M. Leszczyńskiego skupia się na czterech zagadnieniach. Są to: związki Kalwina z Polską, relacje z Cyceronem, etyka i doktryna polityczno-gospodarcza oraz sakramentologia.

Wydaje się, że wielu, którzy mają za sobą różne lektury o życiu i działalności Kalwina oraz jego związkach z naszym krajem, dowie się z miłym zdziwieniem, że zainspirował on polskich ewangelików do pracy nad przekładem Biblii i że nawet posłał swoich uczniów, by uczestniczyli w tym dziele, które znane jest nam jako Biblia brzeska.

Prof. Leszczyński junior, który potrafi umiejętnie łączyć swoje zainteresowania teologiczne i filozoficzne, podjął się zadania zbadania cycerońskich wątków w głównym dziele Kalwina „Institutio Christianae religionis”. Zdołał ustalić, że reformator odwołuje się w nim aż siedemdziesiąt razy do Cycerona. Klarownie wyszczególnił wątki, w których poglądy obu są zbieżne, lecz także takie, w których występują różnice.

Dobrze, że autor zajął się też etyką i doktryną polityczno-gospodarczą Jana Kalwina, gdyż wobec tych zagadnień z upływem czasu zdołało narosnąć wiele nieporozumień. Autor przyznaje, że w kalwińskiej etyce pracy zawierają się pewne elementy sprzyjające rozwojowi kapitalizmu, jednocześnie zwraca uwagę, że pominięto te zapatrywania, które nie odpowiadały potrzebom burżuazji. W kontekście tym wymienia m.in. takie sprawy jak to, że Kalwin w Genewie przy wsparciu Rady Miejskiej organizował pomoc socjalną i służbę zdrowia dla biednych, domy opieki, budownictwo mieszkań komunalnych, szkoły gminne, przepisy o adekwatnej płacy dla pracowników najemnych.

Osobne rozważania prof. Rafał M. Leszczyński poświęca sakramentologii ogólnej Jana Kalwina w oparciu o księgę czwartą „Institutio Christianae religionis”. Podobnie jak Luter, uznaje Kalwin tylko dwa sakramenty: chrzest i Wieczerzę Pańską. Powołuje się tutaj na Ojców Kościoła. Formułuje też kryteria i naturę sakramentu, stwierdzając między innymi, że jest to ryt, którego wykonanie i ponawianie polecił swoim uczniom Chrystus, pieczęcią, dzięki której poprzez konkretne materialne znaki upewniamy się, że Boża obietnica udzielenia zbawczej łaski została zrealizowana w Jezusie Chrystusie. Kalwin podkreśla, że nie istnieje Słowo sakramentalne bez materialnego znaku i że sakrament to widzialny znak niewidzialnej łaski Bożej. Jednocześnie dodaje, że łaska ta nie łączy się z materialnymi elementami sakramentu, lecz jest dla nich równoległa.

Ponieważ istnieje stały niedosyt tekstów Jana Kalwina w języku polskim, przeto z satysfakcją należy odnotować dołączenie jako aneksu przekładu XIX rozdziału księgi IV „Institutio”, poświęconego pięciu sakramentom odrzuconym przez reformację. Chodzi tu o bierzmowanie, pokutę, ostatnie namaszczenie, święcenia kapłańskie i małżeństwo. Autorem owego przekładu jest prof. Rafał Leszczyński senior.

W sumie książka prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego juniora jest dziełem, które – w opinii piszącego te słowa – powinno jak najszybciej dotrzeć do grona wszystkich osób zainteresowanych.

Rafał Marcin Leszczyński, „Jan Kalwin. Studia nad myślą Reformatora”, Biblioteka JEDNOTY, Warszawa 2017, 227 stron

* * * * *

Karol Karski – profesor teologii ewangelickiej, emerytowany pracownik naukowy Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie