NR 4/2019, s. 36–38
Reformacja jest fenomenem, który przewartościował i zainicjował zmiany nie tylko na gruncie religijnego i moralnego życia człowieka, ale objął swoim oddziaływaniem aktywność ludzką w wymiarze społecznym, politycznym, ekonomicznym. Zatem analiza kulturotwórczego znaczenia reformacji, zarówno na gruncie polskim, jak i europejskim nie może odbywać się w obrębie jednej dyscypliny naukowej, albowiem ogląd interdyscyplinarny gwarantuje najpełniejszy obraz przekształceń poszczególnych kultur narodowych, jakie dokonały się pod wpływem idei reformacyjnych.
Szerokie, holistyczne spojrzenie na fenomen reformacji oferuje filozofia, która bada bardzo różne aspekty rzeczywistości otaczającej człowieka. Wyraźnie było to widać podczas XI Polskiego Zjazdu Filozoficznego w Lublinie (zorganizowanego od 9 do 14 września przez Wydział Filozoficzny KUL), na którym pojawiły się setki filozofów z Polski i zagranicy, w tym także ewangelicy reformowani oraz uczeni zajmujący się filozofią tworzoną przez ewangelików reformowanych. Poniżej zostaną zaprezentowane najnowsze wyniki badań dotyczące twórczości polskich i europejskich myślicieli, którzy przynależą poprzez swój dorobek lub światopogląd do helweckiego skrzydła reformacji. Cechą charakterystyczną większości przedstawionych projektów badawczych jest to, że ich zakres rozpościera się od bieguna teologicznego do filozoficznego. Należy podkreślić, że sytuacja powyższa bardzo rzadko spotykana jest na gruncie nauki polskiej[1].
Proces przeobrażania kultury polskiej przez reformację helwecką najlepiej obrazuje cykl badań przeprowadzonych przez Rafała Marcina Leszczyńskiego z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, dotyczących twórczości Mikołaj Reja. Polski teolog ewangelicko-reformowany przedstawił na Zjeździe Filozoficznym swoje wnioski badawcze w referacie „Filozofia wychowania Mikołaja Reja w Żywocie człowieka poczciwego”, który wygłosił w ramach Sekcji Historii Filozofii Polskiej[2]. Aby zrozumieć wielowymiarowość badań Leszczyńskiego, niezbędna jest znajomość kilku faktów. Interdyscyplinarne badania naukowca z ChAT zamykają się z jednej strony w perspektywie teologii ewangelicko-reformowanej, a z drugiej w filozofii. Zastosowanie takiej struktury badawczej umożliwia odpowiedź na pytanie: w jakiej mierze „Żywot człowieka poczciwego” inspirowany jest teologią ewangelicko-reformowaną, a w jakiej mierze filozofią antyczną? Należy również podkreślić, że pojęcie wychowania, obecne w projekcie badawczym Leszczyńskiego, w żaden sposób nie odnosi się do współczesnego rozumienia pedagogiki, lecz koreluje z filozofią i teologią. Jest to zrozumiałe, bowiem pedagogika, jako dyscyplina naukowa, nie istniała w renesansie. Wnikliwy słuchacz referatu teologa z ChAT zauważył również, że jest w nim obecna perspektywa historyczna, kulturoznawcza, literaturoznawcza. Holistyczne spojrzenie na twórczość Mikołaj Reja w „Żywocie człowieka poczciwego” pozwoliło Leszczyńskiemu ukazać ojca literatury polskiej nie tylko jako filozofa wychowania i moralistę, lecz również teologa naturalnego.
Kolejnymi ewangelikami reformowanymi obecnymi na Zjeździe Filozoficznym byli: Piotr Statorius, Grzegorz Orszak oraz Jan Thenaud, czyli teologowie odpowiedzialni za powstanie i funkcjonowanie szesnastowiecznej szkoły w Pińczowie. Ich doniosły dla rozwoju helweckiego skrzydła reformacji projekt wychowawczy, jak również kultury polskiej, przedstawiła w referacie „Humanitas Cycerona i pińczowski projekt wychowawczy” doktorantka ChAT, Agnieszka Teresa Tys. Na podstawie programu nauczania realizowanego w Sarmackich Atenach, jak zwano powszechnie szkołę w Pińczowie, autorka wykazała obecność ożywionej przez klimat renesansu myśli starożytnej, a konkretnie humanitas Cycerona, co – jej zdaniem – świadczy o silnym osadzeniu środowiska pińczowskiego w europejskim humanizmie. Druga część referatu dotyczyła analizy charakteru wyznaniowego szkoły. Rezultatem tej analizy była rekonstrukcja humanitas teologów ewangelicko-reformowanych jako tworu powstałego z połączenia myśli Cycerona i założeń reformacji helweckiej.
Bronisław Ferdynand Trentowski był kolejnym ewangelikiem reformowanym, o którym mówiono sporo na Zjeździe w Lublinie. Ewa Starzyńska-Kościuszko w referacie pt. „Filozofia polityczna Bronisława Ferdynanda Trentowskiego. W 150. rocznicę urodzin” zerwała ze stereotypowym obrazem Trentowskiego, jaki funkcjonuje na gruncie historii filozofii polskiej, a sprowadza się do przedstawienia polskiego myśliciela przede wszystkim jako...
Pełny tekst artykułu (po zalogowaniu w serwisie)
Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl
* * * * *
Agnieszka Teresa Tys – doktorantka Wydziału Teologicznego Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
Na obrazie: Mikołaj Rej (autor obrazu: Jan Gwalbert Olszewski)
______________________
[1] Por. K. Meller, „Luterańskie novum kulturze polskiej XVI w. Wprowadzenie do tomu”, w: „Luteranizm w kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej”, t. VIII, red. K. Meller, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, s. 18–19. Mimo że autorka odnosi swoje stwierdzenia do stanu badań na luteranizmem w kulturze polskiej XVI w., to jej oceny można również odnieść do innych dziedzin humanistycznych, a także do badań na gruncie filozofii. Wg autorki „brak na gruncie polskim opracowań interdyscyplinarnych, scalających kompetentny ogląd teologa i historyka”; „O pisarzach – teologach wypowiada się jednostronnie literaturoznawstwo, bez wsparcia teologii historycznej”.
[2] Organizatorzy Zjazdu Filozoficznego zaproponowali prelegentom możliwość wygłoszenia dwóch referatów. Z tej okazji skorzystał Rafał Marcin Leszczyński i wygłosił swój drugi referat w ramach Sekcji Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej na temat: „Metoda egzegetyczna Orygenesa a szkoła katechetyczna w Aleksandrii”.