NR 2/2021, s. 37–38

Jesienią ubiegłego roku do rąk czytelników trafiła publikacja „Z pamiętnika wojennego ks. Karola Grycza, ewangelickiego proboszcza wojskowego w Krakowie”, wydana przez Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe i stanowiąca zbiór wspomnień ks. Karola Grycza vel Grycza-Śmiłowskiego, wydawanych na łamach „Posła Ewangelickiego” w latach 1927–1930. Nowe wydanie wspomnień pierwszego kapelana ewangelickiego w Wojsku Polskim daje możliwość ponownego przyjrzenia się tej, dziś już nieco zapomnianej, acz barwnej postaci w historii polskiego ewangelicyzmu.

Ks. Karol Grycz vel Grycz-Śmiłowski był luterańskim duchownym. Urodził się w roku 1885 w zaolziańskich Śmiłowicach (stąd jego późniejszy przydomek). Studiował teologię w Berlinie, Halle, Wiedniu i Lipsku, a po ordynacji odbywał służbę wikariacką w Skoczowie, aby następnie, krótko przed wybuchem Wielkiej Wojny, zostać mianowanym pastorem w Gorycji, dziś włoskim mieście, znajdującym się wówczas pod panowaniem Habsburgów. Następnie, jako kapelan ewangelicki w szeregach armii Austro-Węgier, służył opieką duszpasterską żołnierzom w Ołomuńcu, a później na froncie wschodnim i włoskim oraz w znajdującym się od połowy wojny pod władzą państw centralnych Lublinie, gdzie ostatecznie zastał go rozpad Austrii i koniec wojny. Był naocznym świadkiem tworzącej się polskiej niepodległości, a zarazem stał się pierwszym kapelanem ewangelickim Wojska Polskiego. Wraz z przejściem w stan spoczynku zainteresował się nurtem unitariańskim i w 1936 r. powołał na nowo Jednotę Braci Polskich. W czasie wojny nękany przez Gestapo musiał się ukrywać. Po wojnie na krótko objął posadę pastora w parafii ewangelicko-augsburskiej w Krakowie. Zmarł w 1959 r.

Nowe wydanie pamiętników uzupełnione jest o przypisy, wyjaśniające terminy oraz opisujące postaci, które w poszczególnych częściach wspomina autor. Dzięki takiemu zabiegowi pojęcia, które mogą być niejasne dla współczesnego czytelnika, niezaznajomionego szczegółowo z historią zarówno polskiego ewangelicyzmu, jak i wojskowości, stają się bardziej zrozumiałe. Ponadto zebranie wspomnień ks. Grycza w jedną publikację ułatwia pracę nad tekstem i może stanowić dobry punkt wyjścia dla osób zainteresowanych historią wojskowości, zwłaszcza jeśli chodzi o dzieje duszpasterstwa wojskowego.

W publikacji od strony redakcyjnej brakuje natomiast komentarza historyczno-krytycznego, wyjaśniającego zawiłości wspomnień ks. Grycza, zarówno od strony działań wojennych, politycznych przemian roku 1918, jak i uwarunkowań społecznych epoki. Sztandarowym tego przykładem są obecne w poszczególnych rozdziałach publikacji osobiste spostrzeżenia duchownego dotyczące Żydów, które współczesnemu czytelnikowi mogą, a wręcz powinny wydawać się skrajnie antysemickie. Autor wspomnień, choć sam zaznacza, że antysemitą nie jest, stosuje różne stereotypowe uogólnienia wobec Żydów, określając ich mianem materialistów lub wrogów chrześcijaństwa i polskości, a z drugiej strony, na przykładzie własnych doświadczeń z Buczacza, tworzy wizerunek Żyda jako człowieka brudnego, niedbającego o porządek i osobistą godność. Ponadto, między wierszami, nawołuje do „rozwiązania kwestii żydowskiej” i chwali przedsięwzięcia władz polskich, wymierzone przeciwko Żydom – np. system kwotowy na uniwersytetach w II Rzeczypospolitej, który umożliwiał podjęcie studiów jedynie wąskiej grupie młodzieży żydowskiej. Obecnie konieczne jest słowo redakcyjnej krytyki takiego stanowiska.

Szczególnie warte uwagi są wspomnienia ks. Grycza z...

Pełny tekst artykułu (po zalogowaniu w serwisie)

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl

* * * * *

Filip Lipiński – teolog ewangelicki, etnolog, katecheta w Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Poznaniu

„Z pamiętnika wojennego ks. Karola Grycza, ewangelickiego proboszcza wojskowego w Krakowie”
Redakcja, epilog, posłowie i indeks: Mateusz Jelinek
Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe, Warszawa 2020
240 stron

Publikacja jest dostępna na stronie internetowej EDW tutaj