1-2 / 1989

WŚRÓD KSIĄŻEK

Uboga działalność wydawnicza ChAT, ponad trzyletnie już opóźnienie w publikowaniu jedynego czasopisma tej uczelni – „Rocznika Teologicznego” – to odzwierciedlenie poziomu merytorycznego i stanu organizacyjnego teologii polskich Kościołów mniejszościowych. Radością napawa zatem fakt ukazania się dwóch interesujących rozpraw naukowych, będących zarazem pracami habilitacyjnymi wykładowców sekcji prawosławnej i ewangelickiej. Pierwsza z omawianych książek poświęcona jest rosyjskiej eklezjologii prawosławnej w XIX-XX wieku, a jej autorem jest ks. Rościsław Kozłowski¹. Wbrew opiniom wielu współczesnych badaczy (również myślicieli prawosławnych), którzy wskazują na niski poziom zaawansowania prawosławnej refleksji o istocie Kościoła, autor uzasadnia pogląd, że eklezjologia prawosławna, jakkolwiek rzadko przyjmowała postać zwartego systemu teologicznego, zawsze jednak była żywa, a w naszym stuleciu można nawet mówić o jej renesansie i oryginalnym pogłębieniu. Rozprawa dotyczy przede wszystkim prawosławia rosyjskiego, uwzględnia jednak w pierwszym rozdziale (poświęconym eklezjologii prawosławnej przed XIX w.) również litewsko-ruskie ziemie dawnej Rzeczypospolitej. Zasadnicza problematyka książki ujęta jest w rozdziałach II–V, w których autor o-mawia kolejno tzw. eklezjologię szkolną, organiczno-pneumatologiczną (głównym jej przedstawicielem był Aleksy Chomiakow), teandryczno-sofiologiczną (Włodzimierz Sołowjow, Paweł Floreński, Sergiusz Bułgakow) oraz eucharystyczną (Mikołaj Afanasjew). Dwa ostatnie rozdziały omawianej książki są szczególnie cenne, dotyczą bowiem współczesnej myśli rosyjskiego prawosławia, której intensywny rozwój został zapoczątkowany przez duchowy przełom, jaki miał miejsce w Rosji w końcu XIX i na początku XX wieku. Nurt duchowej, filozoficznej i teologicznej odnowy, przerwany wybuchem rewolucji w 1917 r. i późniejszymi wydarzeniami, był kontynuowany głównie przez rosyjskich emigrantów w Europie Zachodniej, którzy powołali do życia m.in. słynny Instytut św. Sergiusza w Paryżu. Ten właśnie nurt, inspirowany przez myśl Zachodu, wywarł z kolei silny wpływ na filozofię i teologię różnych wyznań chrześcijańskich, a także na współczesną myśl ekumeniczną. Odnowa teologii patrystycznej, charakterystyczna dla wielu nurtów myśli katolickiej i ewangelickiej, zaistniała m.in. dzięki recepcji dzieł twórców, których eklezjologię prezentuje omawiana rozprawa. Oprócz tekstów źródłowych, autor wykorzystał bogatą literaturę opublikowaną na Zachodzie i szereg opracowań, które ukazały się w naszym kraju, w tym bogate piśmiennictwo autorów katolickich. Autor dotarł również do nielicznych opracowań powstałych w Związku Radzieckim, m.in. do maszynopisów nie opublikowanych rozpraw pracowników radzieckich uczelni teologicznych. Książka ks. Rościsława Kozłowskiego z pewnością znajdzie wielu czytelników wśród teologów wszystkich wyznań chrześcijańskich w Polsce.

Ks. Manfred Uglorz z Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego jest autorem monografii poświęconej chrystologii ewangelisty Jana². Czwarta Ewangelia, jak żadna inna, dokumentuje stan teologicznej refleksji chrześcijan na przełomie I i II wieku. Rozwój współczesnej biblistyki umożliwił wszechstronne zbadanie m.in. wpływu myśli pogańskiej na kształt konkretnych teologicznych rozwiązań proponowanych przez pisarzy nowotestamentowych. Główną tezą omawianej książki jest twierdzenie, że wpływ koncepcji pogańskich, zwłaszcza hellenistycznych, na chrystologię czwartej Ewangelii ma charakter powierzchowny, wtórny, ujawniający się przede wszystkim w warstwie językowej. Zasadnicze pojęcia stosowane przez ewangelistę zostały przez niego za

czerpnięte ze starotestamentowej tradycji judaistycznej, a następnie twórczo zinterpretowane i przystosowane do nauk głoszonych przez Jezusa, przechowanych w najwcześniejszej tradycji chrześcijańskiej. Autor skoncentrował się na tzw. teofaniach, czyli objawieniach żywego Boga wśród ludzi i w świecie. Pełnia obecności Boga wśród nas i dla nas zaistniała w Chrystusie i Jego zbawczym dziele. Szczegółowa analiza roszczeń i epifanijnych tytułów Jezusa z Nazaretu, takich jak Logos. Syn Człowieczy czy Syn Boży, poparta badaniem epifanii Boga w. Starym Testamencie, w pełni uzasadnia główną tezę rozprawy oraz liczne szczegółowe wnioski. Autor wykorzystał bogatą literaturę polską i obcą na temat Janowej Ewangelii, m.in. prace katolickie. Monografia zainteresuje szeroki krąg odbiorców w naszym kraju. Warto podkreślić, że ks. Manfred Uglorz podjął się w swej książce także ostrej i skutecznej krytyki poglądów jedynego w Polsce marksistowskiego nowotestamentalisty, Zygmunta Poniatowskiego, specjalizującego się właśnie w badaniach nad Ewangelią św. Jana. Obie cenne publikacje teologiczne mają, niestety, swą „smutną twarz”, mianowicie redakcyjną. Na łamach „Jednoty” krytykowałem już poziom redagowania, a raczej brak opracowania redakcyjnego wydawnictw ChAT (nr 4/1985). Z przykrością trzeba stwierdzić, iż nic się pod tym względem nie zmieniło, z wyjątkiem może tego, że wydane ostatnio przez ChAT książki opatrzone są ogólnikowymi, wypranymi z wszelkiej treści wstępami „Od Wydawcy”. Umiejętności redagowania książek można „się nauczyć, choćby na kursach dla redaktorów organizowanych każdego roku w Warszawie przez Polskie Towarzystwo Wydawców Książek.

W. Z.