Nr 8-9 / 1989
W dniach 15-27 sierpnia br. w Seulu odbędzie się kolejne Zgromadzenie Ogólne naszego Aliansu, organizowane co 7 lat (poprzednie miało miejsce w Ottawie w 1982 r.; por. „Jednota” nr 8-9/1982). Kościół z Polski będzie reprezentowany przez dwóch delegatów: księdza Bogdana Trandę i piszącego te słowa. W 1988 r. Światowy Alians Kościołów Reformowanych (dalej SAKR) zrzeszał 166 Kościołów ze wszystkich kontynentów; łączna liczba członków tych Kościołów przekracza 70 milionów wiernych (większość statystyk nie uwzględnia dzieci). Spodziewane jest wstąpienie kilku następnych Kościołów do Aliansu przed i podczas spotkania w Korei. Trzeba bowiem wiedzieć, że pewna liczba Kościołów reformowanych nadal nie należy do Aliansu, ale z częścią z nich Komitet Wykonawczy SAKR utrzymuje kontakty. Do niedawna praktycznie nie było kontaktów z trzema Kościołami członkowskimi w ZSRR (Litewskim Kościołem Ewangelicko-Reformowanym, Kościołem Ewangelicko-Reformowanym Łotwy i Transkarpackim Kościołem Reformowanym). Wszystko wskazuje na to, że w tym roku do Seulu przyjadą delegaci tych społeczności.
Warto dodać, że istnieje jeszcze jedna międzynarodowa organizacja: Reformowana Rada Ekumeniczna (dalej RRE), zrzeszająca 43 Kościoły, z których część (20) jest jednocześnie członkami SAKR. Z inicjatywy naszego Aliansu w maju i czerwcu 1988 r. doszło do spotkania reprezentantów obu organizacji w Harare (Zimbabwe). Główną między nimi kontrowersją jest dotąd nie rozwiązana sprawa stosunku do apartheidu, którego teologiczne uzasadnienie SAKR uważa za herezję i jaskrawe zaprzeczenie nauce Ewangelii, natomiast RRE neguje zasadność teologicznych interpretacji stosunków społecznych. Kościoły naszego Aliansu uważają istnienie dwóch organizacji reformowanych za stan bolesny, jednak nie widzą żadnych możliwości zmiany swego stanowiska wobec łamania podstawowych praw ludzkich. Dodam od siebie, że chociaż RRE reprezentuje niewielkie na ogół społeczności chrześcijan i ma bardzo ograniczony zasięg oddziaływania (największy wśród afrykanerskiej ludności Republiki Południowej Afryki), to jednak rozłam w rodzinie reformowanej jest faktem skandalicznym i gorszącym.
W latach 1983-1988 Światowy Alians Kościołów Reformowanych prowadził intensywną działalność o zasięgu regionalnym i ogólnoświatowym, organizując min. 23 konferencje i konsultacje teologiczne poświęcone misji, głoszeniu Ewangelii w aktualnej sytuacji społecznej i kulturowej, roli kobiet w Kościele, prawom człowieka, problemom akulturacji i zagadnieniom jedności chrześcijan. Centrum im. Johna Knoxa w Genewie gościło ponad 9 tysięcy uczestników różnego rodzaju konferencji, grup studyjnych i kursów. Reprezentanci władz Aliansu i Kościołów członkowskich brali udział w większości imprez ekumenicznych organizowanych przez Światową Radę Kościołów. Dwie ważne rocznice – 300. rocznica odwołania edyktu nantejskiego i 450. rocznica zwycięstwa Reformacji w Genewie – stały się okazją do uroczystych obchodów i sesji naukowych. Prowadzone są intensywne prace nad wydaniem kazań Jana Kalwina.
Wydział Teologiczny SAKR na życzenie Kościołów członkowskich opracował dokumenty dotyczące następujących problemów:
- ordynacja kobiet w teologii i praktyce Kościołów reformowanych (por. „Jednota” nr 4 i 10/1986);
- zagadnienie częstotliwości sprawowania Sakramentu Wieczerzy Pańskiej w Kościołach członkowskich Aliansu;
- reformowani a teologiczny spór Wschodu z Zachodem o klauzulę „Filioque” w Nicejskim Wyznaniu Wiary (por. „Jednota” nr 10/1988).
Jednym z rezultatów pracy Wydziału Teologicznego jest dokument będący odpowiedzią na tzw. dokument z Limy, dotyczący rozumienia Chrztu, Eucharystii i posługiwania w Kościele, a także postęp w bilateralnych dialogach z anglikanami, baptystami, mennonitami, uczniami Chrystusa, metodystami, luteranami, katolikami oraz prawosławnymi. Opublikowano raporty z tych dialogów. Opracowano również wstępne stanowisko teologii reformowanej wobec judaizmu i islamu. Wydział współpracuje z 293 teologicznymi uczelniami reformowanymi na całym świecie.
Wydział Współpracy i Świadectwa SAKR skoncentrował swą działalność wokół czterech zasadniczych grup zagadnień. Pierwsza dotyczy szeroko pojętych praw człowieka. Opracowano szereg rezolucji i podjęto konkretne kroki przeciwko gwałceniu praw politycznych i wolności religijnej, stosowaniu przemocy oraz różnym rodzajom nietolerancji. Wydział specjalną uwagę poświęca konkretnym, uprzednio zbadanym i przeanalizowanym wypadkom łamania praw człowieka, takim, jakie mają miejsce w Nowej Kaledonii, Republice Południowej Afryki, Rumunii i w innych krajach. Uznano, że łamaniu praw człowieka przeciwdziała m.in. bliska współpraca z dyskryminowanymi Kościołami lokalnymi i tą zasadą posługuje się Alians. Drugim obszarem pracy wydziału jest utrzymywanie różnorodnych kontaktów z Kościołami członkowskimi na szczeblu lokalnym i ogólnoświatowym. Dotyczy to zwłaszcza Kościołów żyjących w diasporze, w krajach Trzeciego Świata i w krajach socjalistycznych. Pozostałe dwie grupy problemów to miejsce i rola kobiet w życiu Kościoła oraz – przygotowany na spotkanie w Seulu – projekt utworzenia specjalnego funduszu, zapewniającego ciągłość prac wydziału.
Alians opublikował wiele materiałów (w tym 5 książek), których lektura ma przygotować delegatów i Kościoły do dyskusji w Seulu. Bogata problematyka obrad będzie wynikała zarówno z analizy działalności organizacji w ciągu ostatnich siedmiu lat, jak i z perspektywicznego programu na lata dziewięćdziesiąte, którego wstępna wersja został opublikowana przez Komitet Wykonawczy już w ubiegłym roku. Program Zgromadzenia Ogólnego został podzielony na trzy główne sekcje. Pierwsza – „Ku wspólnemu świadectwu Kościołów reformowanych” – obejmuje takie grupy zagadnień, jak wspólne, zrozumiałe dla współczesnego człowieka wyznanie wiary, wspólnota kobiet i mężczyzn w Kościele, Ewangelia a kultura. Wypracowane stanowisko Aliansu w tych sprawach musi uwzględniać najważniejsze nurty współczesnej teologii, filozofii i szeroko rozumianej kultury. Sekcja druga – „Misja i jedność” – ma podjąć zagadnienie znaczenia teologii we współczesnych czasach, problematykę misji i ewangelizacji, kwestię jedności reformowanej rodziny oraz jej rolę w ruchu ekumenicznym. Sekcja trzecia podejmuje problematykę zainicjowaną przez Światową Radę Kościołów pod hasłem „Sprawiedliwość, pokój i jedność stworzenia”. Chodzi o stosunek Aliansu do spraw społecznych, pokoju i ekologii. Przygotowane są już dokumenty, które będą podstawą dyskusji w sekcjach, a także liczne materiały uzupełniające.
Do tematyki zgromadzenia dostosowano starannie przygotowane studia biblijne. Znaczna część tych tekstów powstała w Kościołach Trzeciego Świata; należy też podkreślić duży wkład gospodarczy naszych współwyznawców z Korei, nie tylko w organizacyjne przygotowanie zgromadzenia, ale także w jego profil teologiczny. Znaczenie i ustalenia Seulu 1989 będzie można analizować dopiero po zakończeniu zgromadzenia. Aby uzmysłowić Czytelnikom naszego pisma wagę problematyki, którą będą się zajmować delegaci, spróbuję dokładniej omówić kwestie do dyskusji przygotowane dla drugiej sekcji. Zagadnienie misji, dominujące w działalności SAKR w latach 1875-1939, zostało zaniedbane przez Alians po II wojnie światowej, chociaż powinno ono stawać się tematem analiz każdego pokolenia chrześcijan żyjących w zmieniających się uwarunkowaniach społecznych, kulturowych i egzystencjalnych. Niektóre dawne pytania musimy sformułować dziś na nowo, pojawiają się też nowe, dawniej nie podejmowane kwestie. W jaki sposób patrzymy dzisiaj na problem „misja a jedność”? Jakiej jedności rodziny reformowanej szukamy, mając na względzie ewangelizację we współczesnym świecie? Jaki powinien być nasz wkład do ruchu ekumenicznego, tak abyśmy mogli brać w nim udział w zgodzie z własnym wyznaniem wiary i teologiczną tradycją? Ewangelizację i misję uzasadnia się zazwyczaj biblijnie przez powołanie się na polecenie, jakie dał Chrystus uczniom (Mat. 28:18-20). Można postawić tezę, że ograniczenie się tylko do tych wersetów powoduje zawężenie zadań ewangelizacyjnych. Narasta przekonanie, że współczesną misję należy oprzeć na szerszych podstawach biblijnych, wzbogaconych o inne fragmenty Pisma i zarazem uwzględnić cały dorobek teologii biblijnej. Jaka pogłębiona myśl biblijna jest ważna we współczesnych wysiłkach biblijnych? Polecenie zmartwychwstałego Pana, dane Kościołowi, jest zawsze aktualne. Jednak w każdej sytuacji stawia ono przed nami nowe zadania. Współczesne chrześcijaństwo też staje przed takimi nowymi zadaniami, ale zarazem dysponuje również nowymi możliwościami. Czy zmienia to nasz obraz świata jako pola misyjnego? Misyjność reformowana ma długie tradycje, jest głęboko zakorzeniona w teologii i duchowości. Które elementy reformowanej tradycji przedstawiają dziś dużą wartość dla misji, a które są przeżytkiem? Czy możliwa jest twórcza selekcja oraz wzbogacenie naszej tradycji w świetle współczesnych doświadczeń? Czy problematyka społeczna i polityczna ma jakiś związek z głoszeniem Ewangelii? Co mamy na myśli, gdy podkreślamy konieczność nawrócenia się? Jak rozumiemy związek między nawróceniem się, nowym narodzeniem a Chrztem? Co powinniśmy mówić o nadchodzącym, realizującym się Królestwie Bożym? Czy jesteśmy odpowiedzialni za sprawiedliwość, pokój, jedność stworzenia – za świat i ludzi? Dialog wewnątrz rodziny reformowanej oraz na polu ekumenii jest często utrudniany przez odmienność poglądów na te właśnie sprawy. W jaki sposób twórczo, w duchu chrześcijańskim, rozwiązywać te konflikty? W jaki sposób dyskutować nad tymi problemami z wyznawcami innych religii i ideologii?
Obraz współczesnego chrześcijaństwa reformowanego wywołuje mieszane uczucia. Bogata różnorodność, z której jesteśmy tak dumni, jawi się niekiedy jako rozbicie. W wielu państwach działa więcej niż jeden Kościół. Na przykład w Brazylii jest aż osiem Kościołów reformowanych (oddzielne struktury tworzą potomkowie emigrantów niemieckich, szwajcarskich, węgierskich, holenderskich itd.). Czy bogactwo tradycji musi koniecznie prowadzić do rozbitej struktury? Dlaczego reformowani tak łatwo ulegają pokusie dzielenia się? Czy kryją się za tym przyczyny teologiczne? Co rozumiemy przez widzialną wspólnotę? Jakie modele tej wspólnoty skłonni bylibyśmy zaakceptować? Jakie miejsce powinien w takim modelu zajmować Światowy Alians Kościołów Reformowanych?
Zarówno władze Aliansu, jak i organizujący Zgromadzenie Ogólne Kościół koreański wezwały Kościoły członkowskie do modlitw za pomyślność obrad. Wierzymy, że Pan będzie z delegatami, a Duch Święty da im światło i roztropność. O to powinniśmy się nieustannie modlić, zwłaszcza w ciągu tych miesięcy, które dzielą nas jeszcze od spotkania w Seulu.