Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 3/2013, ss. 27-29

Mniszki, które z powodu reformacji opuściły klasztor, a potem żony i matki, diakonki służące ludziom potrzebującym, władczynie, uczone i nauczycielki. Przeważnie stały w cieniu mężczyzn. Służyły z cierpliwością, wytrwałością i odwagą. Nie były po prostu obserwatorkami reformacji, ale czynnie w niej uczestniczyły.

 

Walpurga BugenhagenWalpurga Bugenhagen

Urodziła się w roku 1500. Była córką torgawskiego mieszczanina Piotra Trillera i żoną znanego reformatora wittenberskiego Jana Bugenhagena starszego, zwanego Doktor Pomeranus, wcześniej duchownego katolickiego w Trzebiatowie. Pobrali się w 1522 r., gdy małżeństwa duchownych nie były akceptowane.

W 1528 r. zmarli krótko po sobie dwaj synowie Bugenhagenów, a następnego roku ich kolejne dziecko. Pozostali przy życiu córka i syn.

Walpurga razem z mężem Janem odegrała wielką rolę w szerzeniu reformacji na Pomorzu, w Hamburgu, Szlezwiku-Holsztynie i innych miejscach. Towarzyszyła mężowi we wszystkich podróżach, co umożliwiło mu zajęcie się jedynie nauką – Jan należał do pierwszego zespołu tłumaczy Biblii na język niemiecki, pracujących pod kierownictwem Marcina Lutra, był też jednym z trzech pierwszych doktorów teologii ewangelickiej (1533) wraz z Johannesem Aepinusem i Casparem Crucigerem. Przyjaźń z domem Lutra zaowocowała tym, że po śmierci Wittenberczyka Bugenhagenowie zaopiekowali się wdową Katarzyną Luter i jej dziećmi. Walpurga zmarła w 1569 r.

 

Maria Dentière

Urodziła się ok. 1495 r. Pochodziła z flamandzkiej drobnej szlachty. Była mniszką w Tournai. Pod wpływem reformacji opuściła klasztor i przeniosła się do Strasburga. Była pierwszą Francuzką ekskomunikowaną przez papieża. Wyszła za mąż za Simona Roberta, który był wcześniej katolickim księdzem w Tournai. Asystowała mu jako pastorowa w szerzeniu reformacji we wschodniej Genewie. Urodziła trzy córki. Dwie z jej córek uczyły się hebrajskiego, a jedna z nich była autorką małej gramatyki hebrajskiej. Ten podręcznik dumna matka wysłała wraz z listem Małgorzacie z Navarry, aby córka władczyni mogła się przy jego pomocy uczyć, i aby dodać odwagi młodej autorce do wydania pracy drukiem. Jak wszyscy reformatorzy, Dentière była zdania, że dobre wykształcenie otwiera drzwi do pełnienia ról społecznych, uzdalnia do publicznych występów i daje niezawodne narzędzia do komentowania tekstów biblijnych.

Po śmierci męża (1533) Maria wyszła ponownie za mąż za pastora Antoine’a Fromenta, następcę i współpracownika reformatora Williama Farela. Z Fromentem miała kolejną córkę.

Spod ręki Marii wyszedł między innymi anonimowy pamflet „Wojna i wyzwolenie miasta Genewy” (1536), który przysłużył się do przyjęcia reformacji przez mieszkańców miasta. Napisała też wstęp do kazania Jana Kalwina.

Z reformatorem spierała się na temat noszenia togi w kościele, uważając ją za strój niestosowny. Była również przeciwna makijażowi, który stosowali wówczas zarówno mężczyźni jak i kobiety. Napisany przez nią „Bardzo potrzebny list napisany i zredagowany przez chrześcijankę z Tournai” został opublikowany w Genewie w 1539 r.

Zmarła w 1561 r. (większy artykuł na jej temat opublikowaliśmy w JEDNOCIE 9-10/2008).

 

Olympia Fulvia MorataOlympia Fulvia Morata

Urodziła się w 1526 r. w Ferrarze jako najstarsze dziecko humanisty Fulvio Pellegrino Morato i Lukrecji Gozzi. Jej ojciec – nauczyciel synów księcia Alfonsa na dworze ferrarskim – był zwolennikiem reformacji. Z tego powodu wszedł w konflikt z księciem i w 1532 r. zmuszony był wraz z rodziną do opuszczenia Ferrary.

Olympia Fulvia Morata otrzymała gruntowne wykształcenie, była uznawana za cudowne dziecko, gdyż bardzo wcześnie opanowała grekę i łacinę. Zaczytywała się w literaturze klasycznej, pisała dialogi łacińskie, greckie poematy. Wraz z Johannesem Synapiusem uczyła córkę Annę księcia Ercole II i księżnej Renaty.

W 1550 r. wyszła za mąż za pochodzącego ze Schweinfurtu lekarza Andreasa Grundlera, należącego do kręgu humanistów na dworze ferrarskim. W roku 1554 przenieśli się do Heidelbergu, gdzie jej mąż otrzymał posadę nauczyciela akademickiego na uniwersytecie, a Olympia uczyła prywatnie greki.

W swoim „Dialogu pomiędzy Theophilią i Philotimą” Olympia zachęcała tych, którzy obawiali się, że ich grzechy utrudniają drogę do Boga, by przede wszystkim szukali Chrystusa. Zmarła na gruźlicę 26 października 1555 r. w Heidelbergu, gdzie została pochowana na cmentarzu przy kościele św. Piotra.

 

Ludwika Karolina RadziwiłłLudwika Karolina Radziwiłł

Byłą ostatnią przedstawicielką z linii kalwińskiej Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach. Urodziła się 27 lutego 1667 r. w Królewcu. Jej rodzice – Anna Maria Radziwiłł i Bogusław Radziwiłł – byli kuzynami. Matka kilkakrotnie poroniła, więc Ludwika Karolina była jedynym dzieckiem małżonków. Jej dziadkami byli Janusz Radziwiłł, kasztelan wileński i Janusz Radziwiłł, hetman wielki litewski, a prapradziadkiem – Mikołaj Radziwiłł Rudy.

Jako malutkie dziecko została sierotą: w wyniku komplikacji poporodowych miesiąc po urodzeniu Ludwiki Karoliny zmarła jej matka, a gdy dziewczynka miała dwa lata – ojciec. Została więc oddana na wychowanie Radziwiłłom z linii na Nieświeżu i Ołyce. Później, zgodnie z zapisem testamentowym ojca, wychowywała się na dworze elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna zwanego Wielkim Elektorem. Po śmierci Bogusława Radziwiłła w 1669 r. została jedyną spadkobierczynią jego dóbr w Wielkim Księstwie Litewskim i Koronie, w których skład wchodziło ponad tysiąc wsi oraz kilka miast. Ludwika Karolina miała liczne tytuły: była księżną na Birżach, Dubinkach, Słucku i Kopylu, panią na Newlu i Siebieżu, margrabiną brandenburską i księżną neuburską w latach 1687-1695.

Podobnie jak jej przodkowie, była protektorką ewangelicyzmu reformowanego na Litwie. W roku 1687 ufundowała stypendium dla trzech ewangelików reformowanych z Polski studiujących na wydziale teologicznym Albertyny w Królewcu. Fundusz stypendialny przetrwał wiele lat.

Gdy rząd rosyjski wydał w 1832 r. rozporządzenie, że o stanowiska pastorskie w Królestwie Polskim mogą się ubiegać tylko absolwenci wydziału teologicznego w Dorpacie, zaczęło brakować chętnych na studia teologiczne z Polski. Wówczas władze rosyjskie żądały przekazania im stypendium Ludwiki Karoliny. Aby temu zapobiec fundusz stypendialny został przekształcony w 1854 r. w stypendium dla gimnazjalistów z Ełku i Kętrzyna na Mazurach, chcących uczyć się języka polskiego i następnie studiować teologię w Królewcu.

W wieku 14 lat, 7 stycznia 1681 r. Ludwika Karolina poślubiła margrabiego Ludwika Leopolda Hohenzollerna, syna elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna. Po sześciu latach małżeństwa jej mąż zmarł. W tym samym roku spisano nowe umowy przedślubne i została zaręczona z królewiczem Jakubem Ludwikiem Sobieskim, synem Jana III Sobieskiego. Jednak nie był to jej wybór – Ludwika Karolina idąc za głosem serca 10 sierpnia 1687 r. potajemnie pobrała się z Karolem III Filipem Wittelsbachem, księciem Pfalz-Neuburg. Ich ślub wywołał skandal polityczny i był przedmiotem dyskusji na posiedzeniach Sejmu.

Magnackie rody litewskie podjęły działania prawne, w wyniku których pozbawiono Ludwikę Karolinę i jej potomstwo praw do dóbr neuburskich. Ostatecznie latyfundia po śmierci księżnej przypadły w XVIII w. Radziwiłłom z Nieświeża.

Z drugim mężem miała czworo dzieci: Leopoldynę Eleonorę (1689-1693), Marię Annę (1690- 1692), Elżbietę Augustę (1693- 1724) i nieznanego z imienia syna (ur. i zm. 1695). Wszystkie dzieci zostały wychowane w katolicyzmie. Ludwika Karolina Radziwiłł zmarła 25 marca 1695 r. w Brzegu w wyniku komplikacji poporodowych.

 

Katarzyna SydoniaKatarzyna Sydonia

Urodziła się ok. 1550 r. jako córka księcia saskiego na Lauenbergu Franciszka I, jednego z protektorów protestantyzmu w Rzeszy. Była księżną Saksonii, Engern i Westfalii.

Jej pierwszym mężem był Wacław III Adam. Ślub odbył się 25 listopada 1567 r. Została księżną cieszyńską. Katarzyna Sydonia urodziła trzech synów i trzy córki. Byli to: Chrystian August (1570-1571), Adam Wacław (1574-1617), Jan Albrecht (1578-1579), Anna Sybilla (ur. 1573, zm. po 1602), Maria Sydonia (1572-1587) i trzecia, nieznana z imienia dziewczynka, która zmarła jako niemowlę.

Katarzyna Sydonia popierała reformację w Księstwie Cieszyńskim. Opierając się na dorobku swego męża, Wacława Adama, Katarzyna zadbała o rozwój myśli reformacyjnej w Księstwie Cieszyńskim. Była autorką dzieła „Porządek Kościelny i Szkolny Katarzyny Sydonii” (1584).

Po śmierci Wacława III Adama, za zgodą cesarza Rudolfa w imieniu małoletniego syna 4 listopada 1579 r. została na 7 lat władczynią w księstwie. Gdy Adam Wacław osiągnął pełnoletniość, przekazała mu władzę. 16 lutego 1586 r. Wyszła ponownie za mąż za nadżupana trenczyńskiego Emeryka Forgacza. Zmarła w czerwcu lub w lipcu 1594 r. Została pochowana w klasztorze w Lubiążu.

Katarzyna Sydonia była kobietą, „która zafascynowana powiewem reformy Kościoła, z konsekwencją podejmuje się wielu zadań i jest skuteczna w swych czynach, a jej mały świat, Księstwo Cieszyńskie, pod wodzą jej męża, a po jego śmierci jej samej, staje się zaczynem czegoś, co skutkuje powiedzeniem obecnym do dziś: »Twardy jak luter spod Cieszyna«”.

* * * * *

Ewa Jóźwiak – redaktor naczelna JEDNOTY, dziennikarka, publicystka, teolog

__________________

 

Literatura:

  • Aleksandra Błachut Kowalczyk, „Katarzyna Sydonia – księżna cieszyńska. Kobieta czasów reformacji w Księstwie Cieszyńskim”, http://www.parafiajaworze.pl/upload/File/Inf%2068/katarzyna_sydonia.pdf (wejście 3.10.2013).
  • Jules Bonnet, „Vie d'Olympia Morata. Épisode de la renaissance et de la réforme en Italie”, Paris 1856.
  • Sonja Domröse, „Frauen der Reformationszeit”, Göttingen 2011.
  • Reinhard Düchting u.a. (Redaktion), „Olympia Fulvia Morata. Stationen ihres Lebens: Ferrara – Schweinfurt – Heidelberg. Katalog zur Ausstellung im Universitätsmuseum Heidelberg 1998”, Verlag Regionalkultur, Ubstadt-Weiher 1998.
  • Kirsi Stjerna, „Women and the Reformation”, Malden/Oxford 2009.
  • Roland Baiton, „Frauen der Reformation: Von Katharina von Bohra bis Anna Zwingli”, Güttersloh 1996.
  • Inge Mager, „Elisabeth von Brandenburg – Sidonie von Saxen. Zwei Frauenschicksale im Kontext der Reformation von Calenberg-Göttingen”, w: „450. Jahre Reformation im Calenberger Land. Festschrift des Ev.-luth. Kirchenkreises Latzen-Pattensen”, 1992.
  • Idzi Panic (redakcja), „Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653)”, Cieszyn 2011.
  • Dorothea Vorländer, „Olympia Fulvia Morata – Eine evangelische Humanistin in Schweinfurt”, w: „Zeitschrift für bayrische Kirchengeschichte” 39 (1970) s. 95-113.

* * * * *

Czytaj również: