1592 28 marca w Niwnicach na Morawach urodził się J.A.K. Ojciec, Marcin Komeński, był synem Jana Segesza, wójta wsi Komna. Matka miała na imię Anna. 1604 Oboje rodzice zmarli jedno po drugim w Węgierskim Brodzie. Osierocony Jan zamieszkał w Strażnicy u siostry ojca, Zuzanny. 1605 W maju oddziały Boczkaja spaliły Strażnicę. Komeńskim zajęli się opiekunowie z Niwnic. 1608 Szesnastoletni Komeński wstąpił do łacińskiej szkoły w Przerowie, pod patronatem rodu Żerotinów. Jako przyszły kaznodzieja, wyznaczony do tej funkcji przez Jednotę braci czeskich, przyjął imię Amos. 1611 Komeński wstąpił do Johanneum, akademii w Herbornie, w księstwie Nassau. 1612 Rozpoczął pracę nad słownikiem Pokład jazyka českého. 1613 Zakończył studia w Herbornie dwiema opublikowanymi rozprawami: Problemata miscellaneai Sylloge quaestionum controversarum. W czasie wakacji odwiedził Niderlandy. Następnie udał się do Heidelbergu, gdzie studiował teologię. 1614 Studia w Heidelbergu zakończył w styczniu dysputą teologiczną. Z rękopisem dzieł Kopernika O obrotach sfer niebieskich pieszo, przez Norymbergę i Pragę, wrócił na Morawy. Został administratorem w macierzystej szkole w Przerowie. W Pradze wydrukowano jego Grammaticae facilioris praecepta. 1616 Na kwietniowym synodzie w Żerawicach ordynowany na duchownego. 1617 Napisał Retuńk proti Antikristu. Nie zachowała się jego łacińska kronika rodu Żerotinów ani historia Moraw. 1618 Na początku roku mianowany przełożonym niemieckiego zboru czeskobraterskiego w Fulneku (północne Morawy) i szkoły przyzborowej. 18 czerwca poślubił Magdalenę Wizowską z Przerowa. 1619 Wyszły w Ołomuńcu Listy do nieba. 1621 Wiosną wojska neapolitanskie w służbie cesarskiej zajęły Fulnek. Od kwietnia, w obawie przed prześladowaniami, Komeński ukrywał się najpierw na Morawach, a potem w Czechach, w dobrach Żerotinów. 1622 Żona Magdalena zmarła wraz z dwojgiem dzieci podczas epidemii dżumy. 1623 Zakończył trzyletnią pracę nad książkąManuálńk,napisał pierwszy tom dzieła pt.Truchlivy(Zasmucony), a w grudniu zakończył pisanieLabiryntu świata,dedykowanego Karolowi Starszemu z Żerotina. 1624 Napisał Pres bož, drugi tom Zasmuconego i rozprawę O śrobe. Ożenił się z Marią Dorotą Cyryli. 1625 W Białej Trzemesznej w dobrach Jerzego Sadowskiego zakończył pisanie Hlubiny bezpećnosti. Przez Łużyce i Śląsk dotarł do wielkopolskiego Leszna, by zapewnić schronienie wygnanym braciom czeskim. 1626 Udał się do Berlina, a potem aż do Hagi. Pracował nad przekładem Psalmów. 1627 W Amsterdamie wyszła drukiem mapa Moraw, nad którą pracował od 1618 roku. 1628 Na początku lutego wraz z rodziną przeniósł się do Leszna. 1629 Nauczał w szkole braci czeskich w Lesznie. Przygotowywał podręczniki, prowadził badania metodologiczne i językowe. 1630 Przygotował projekt odnowy wychowania i szkolnictwa narodowego (tzw. Raj Kościoła znowu się zieleniący, czyli Raj czeski). Opracował dla czeskiego czytelnika książkę Lewisa Bayly'ego Practice of Piety (Praxis pietatis... o cvćeni se v pobożnosti prave). 1631 Ukończył i wydał podręcznik łaciny Janua linguarum reserata (Brama języków otworzona...), który niebawem uzyskał europejską sławę. 1632 Wiosną wybrany konseniorem, a jesienią seniorem Jednoty braci czeskich i powołany na urząd pisarza. Program odnowy całego Kościoła czeskiego zawarł w dziele Haggaeus redivivus. 1633 Nawiązał kontakty z Samuelem Hartlibem, wydawcą londyńskim. Po czesku ukazała się słynna juz Janua... – Dveŕe jazyku otevŕené. Rozpoczął przekład z czeskiego Dydaktyki na łacinę. Rafałowi Leszczyńskiemu zadedykował Hlubinu bezpećnosti. 1634 Kontynuuje pracę nad Wielką dydaktyką i przyszłą Pansofią. 1637 Hartlib ogłosił drukiem kolejną pracę pansoficzną Conatuum Comenianorum praeludia. W drugim wydaniu (1639) autor zatwierdził tytuł Pansophiae prodromus. Osieroconym synom Rafała Leszczyńskiego zadedykował dziełko o prawdziwej mądrości życiowej Faber Fortunae. 1640 Zaproszenie do Londynu. 1641 W końcu września przyjechał do Londynu, miesiąc później otrzymał od Ludwika De Geera zaproszenie do Szwecji. 1642 Odwiedził Hagę i Lejdę, rozmawiał z Kartezjuszem. We wrześniu został przyjęty przez królową szwedzką Krystynę i pertraktował z kanclerzem Oxenstierną. Jesienią wraz z rodziną osiedlił się w Elblągu. 1643 Nowe opracowanie podręczników do nauki łaciny. Po rozmowach z pastorem Nigrinem napisał Uwagi o zgodzie chrześcijan. 1645 Uczestniczył w colloquium charitativum w Toruniu. 1647 W Lejdzie wyszła drukiem Historia persecutionum ecclesiae Bohemicae, pierwotnie przeznaczona do angielskiego martyrologium Johna Foxe'a. 1648 W sierpniu wrócił do Leszna, gdzie 27. tego miesiąca utracił drugą żonę. Oparciem był dla niego mąż córki Elżbiety – Piotr Figulus (Jabłoński). Po śmierci seniorów Jednoty braci czeskich przejął wraz z Pawłem Fabrycym ( + 1649) i Wacławem Locharem ( + 1656) odpowiedzialność za kierowanie rozproszoną Jednotą. 1649 17 maja w Toruniu ożenił się po raz trzeci. Jego żoną została Janina Gajus. 1650 W formie proroctwa zwrócił się do Jednoty i całego narodu w dziele Kśaft umrajć matky, jednoty bratrske (Testament umierającej matki, Jednoty czeskobraterskiej). Napisał trzeci tom Zasmuconego. Po raz ostatni nielegalnie odwiedził ojczyznę w drodze do Sarospataku, gdzie osiedlił się na cztery lata jako reformator szkolnictwa siedmiogrodzkiego. 1651 W Tajnej mowie Natana do Dawida (Sermo secretus Nathan ad Davidem) wyjaśniał rolę Zygmunta Rakoczego w koalicji anty habsburskiej. 1654 Rozstał się ze szkołą w Sarospataku i w czerwcu powrócił do Leszna. 1655 Skończył trzeci tom Pansofii. Podziw i rady dla nowego króla szwedzkiego wyraził w formie mowy pochwalnej: Panegyricus Carolo Gustavo... 1656 W końcu kwietnia spłonęło Leszno. Komeński stracił majątek, bibliotekę i najcenniejsze rękopisy. Ratował się ucieczką na Śląsk. Latem dotarł do Hamburga, gdzie napisał Lesnaeexcidium (Zniszczenie Leszna). W końcu sierpnia dotarł do Amsterdamu. Od grudnia - decyzją rady miejskiej – otrzymywał regularne pobory i dotację na ukończenie prac dydaktycznych i pansoficznych. 1657 Zaczęły ukazywać się Opera didactica omnia I-IV, dedykowane amsterdamskiej radzie miejskiej, oraz pierwsze tomy De rerum humanarum emendatione consultatio catholica. Zbiór proroctw Lux in tenebris wywołał polemiki. 1658 W Norymberdze wydał Orbis pictus, a w Amsterdamie Vestibulum rerum et linguarum przeznaczone dla dzieci. Dla wygnańców z Leszna przygotował Manualnik do Biblii czeskiej, którego pierwszy nakład został zniszczony w pożarze Leszna. 1659 Polemika z filozofią naturalną Kartezjusza (Cartesius... eversus). W Amsterdamie wyszedł czeski Kancjonał z nutami pod redakcją Komeńskiego, zawierający pieśni jego autorstwa i przekładu. Wdał się w polemiki teologiczne z socynianami. Bronił dogmatu o Trójcy Świętej i odwiecznej boskości Jezusa. 1660 Ukazał się czwarty tom Zasmuconego (Smutny głos zaniepokojonego gniewem Bożym pasterza). 1661 Opracował zbiór argumentów do dyskusji z socynianizmem (Socinianismi speculum). Zborowi fulneckiemu ofiarował na nowo napisany katechizm. Pod koniec roku uporządkował chronologicznie własną bibliografię. 1662 Przygotował do druku Konfesję braci czeskich z roku1584i uzupełnił ją Dalśm napomenutim rozt?len?m ostatkom jednoty(Kolejne napomnienie do rozproszonych resztek Jednoty). 1663 Drugie wydanie Historii o ciężkich przeciwnościach Kościoła czeskiego. Ostateczna wersja Labiryntu świata... Działalnością pisarską próbował wpłynąć na przebieg spotkania książąt Rzeszy w Ratyzbonie. 1665 Rozszerzony zbiór proroctw Lux e tenebris. Zbieranie materiałów do Clamores Eliae – dzieła o „wszechnaprawie". Kontynuował tę pracę do końca życia. 1667 Wziął udział w pokojowych obradach w Bredzie. W pracy Angelus pacis uzasadnił znaczenie pojednania Anglii i Niderlandów oraz konieczność pokojowego współistnienia ludzkości. 1669 W odpowiedzi na krytykę holenderskich teologów kalwińskich napisał autobiografię, w której bronił swojej wiary w proroctwa. 1670 We wrześniu napisał ostatnie uwagi do Clamores Eliae. Zmarł 15 listopada w Amsterdamie. 22 listopada został pochowany w kościółku zboru walońskiego w Naarden. |
1592 Król Polski Zygmunt III Waza wstąpił na tron szwedzki. 1598 Zakończyła się hiszpańska interwencja we Francji. Henryk IV wydał Edykt nantejski gwarantujący wolność religijną hugenotom. 1599 Z czeskiej kancelarii królewskiej pod naciskiem nuncjusza papieskiego usunięto urzędników niekatolików. 1602 Cesarz Rudolf II odnowił mandat przeciw Jednocie braci czeskich. 1603 Powstała koalicja katolickich książąt Rzeszy, tzw. Liga. 1604 Siedmiogrodzki magnat Stefan Boczkaj powstał przeciw Habsburgom. Opanował Słowację, a jego hajducy dotarli na Morawy. 1608 Książęta protestanccy utworzyli Unię. Stany węgierskie, austriackie i morawskie utworzyły Konfederację. Na czele stanów morawskich, jako wojewoda, stanął Karol Starszy z Żerotina. Cesarz Rudolf II odstąpił Węgry, Morawy i Austrię Maciejowi. 1609 Rudolf II został zmuszony przez Czechów do wydania „Listu majestatycznego" gwarantującego wolność religijną zwolennikom konfesji czeskiej z 1575 r. Hiszpania zawarła porozumienie z Północnymi Niderlandami. 1611 23 maja Maciej został królem czeskim. 1612 Ugoda Francji i Hiszpanii. Sojusz Unii z Anglią. 1613 Sojusz Unii z protestanckimi Niderlandami 1618 W marcu protestacyjny zjazd czeskiej szlachty ewangelickiej przeciw naruszaniu postanowień „Listu majestatycznego". 23 maja defenestracja praska. 1619 W marcu Ferdynand Habsburg wstąpił na tron czeski. maja stany morawskie przyłączyły się do powstania zbrojnego stanów czeskich. 19 sierpnia Ferdynanda pozbawiono tronu. 26 sierpnia królem czeskim obrano Fryderyka V – elektora Palatynatu reńskiego. 1620 lipca protestancka Unia i katolicka Liga zawarły porozumienie, że podczas wojny terytorium Rzeszy pozostanie neutralne. 8 listopada bitwa pod Białą Górą. 1621 Kapitulacja stanów śląskich i łużyckich. 21 czerwca na Rynku Staromiejskim w Pradze egzekucja przeciwników rządów Habsburgów w Czechach. Uwięzienie wielu przedstawicieli szlachty czeskiej i masowe konfiskaty ich dóbr. 1624 Na mocy cesarskiego patentu z 18 maja duchowni ewangeliccy musieli opuścić terytorium Czech i Moraw. 1625 Ukształtowała się ostatecznie antyhabsburska koalicja, w skład której weszły Niderlandy, Królestwo Danii i Norwegii oraz Anglia. 1626 Książę siedmiogrodzki Gabor Betlen ( + 1629) przyłączył się do wojsk koalicji pod dowództwem hrabiego Mansfelda. 1627 W Czechach od 10 maja (na Morawach od 1 lipca 1628 r.) zaczęły obowiązywać nowe przepisy prawne dotyczące ziem czeskich. Mandat z 31 lipca wyznaczył szlachcie niekatolickiej 6-miesięczny termin na opuszczenie ziemi ojczystej. 1628 Szwecja wypowiedziała wojnę cesarstwu. 1629 Francja zawarła sojusz z Sabaudią i Wenecją przeciw Habsburgom oraz pośredniczyła w zawarciu pokoju między Polską i Szwecją. 1630 Francja zawarła ugodę z Bawarią. Wallenstein odwołany z funkcji głównodowodzącego armii cesarskiej. Gustaw Adolf na czele armii szwedzkiej wylądował na południowym wybrzeżu Bałtyku. 1631 17 września armia szwedzka odniosła zwycięstwo pod Breitenfeldem (koło Lipska) i wojska sojusznicze wtargnęły do Czech. Przywrócony od grudnia do dowództwa Wallenstein wyparł z Czech wojska saskie. 1632 W maju Wallenstein zdobył Pragę. W listopadowej bitwie pod Lutzen zginął Gustaw Adolf. 1633 Porozumienie w Heilbronie – Szwecja zyskuje oparcie w Rzeszy. 1634 W bitwie pod Nordlingen Szwecja została pokonana przez wojska cesarskie, hiszpańskie i Ligi. 1640 Sejm Rzeszy obradował nad przywróceniem stosunków wyznaniowych z 1627 r. Szwedzi odstąpili od oblężenia Pragi. W Anglii pod naciskiem powstania szkockiego zebrał się najpierw Krótki Parlament, a zaraz potem Długi. 1642 Szwedzi wtargnęli na Śląsk i Morawy, w czerwcu zdobyli Ołomuniec, a w listopadzie pobili wojska cesarskie pod Breitenfeldem. Elbląg stał się obiektem zainteresowania Szwecji, Polski i elektora brandenburskiego. 1643 Król duński Krystian IV i Polska poparli Habsburgów. Francja powstrzymała natarcie Hiszpanów. Osłabieni Szwedzi przejawili chwilowe zainteresowanie zjednoczeniem protestantów. 1644 Rozpoczęły się rozmowy pokojowe w katolickim Monasterze (Munster) i protestanckim Osnabriicku. Szwedzi zwyciężyli Duńczyków. 1645 Szwedzi ponownie wtargnęli na Morawy i pobili wojska cesarskie pod Jankowem. 1648 Latem wojska szwedzkie wtargnęły do Czech, zdobyły praski zamek i Małą Stranę. Jesienne natarcie zostało zatrzymane i Szwedzi odstąpili od oblężenia. 24 października w Monasterze i Osnabriicku podpisano pokój westfalski potwierdzający suwerenność Niderlandów i wzmacniający pozycję Francji i Szwecji. Sankcjonował on stosunki polityczne i wyznaniowe w państwach środkowoeuropejskich według stanu z 1624 r. Nadzieje emigrantów czeskich upadły. 1649 Ścięcie króla Karola I spowodowało upadek monarchii angielskiej. Najważniejszą osobistością w republice został przywódca purytanów Oliwer Cromwell. 1651 Na Zachodzie trwał konflikt francusko-hiszpański. Wybuchła pierwsza wojna angielsko-niderlandzka o panowanie na morzach. Ślub siedmiogrodzkiego księcia Zygmunta Rakoczego z Henryką, córką Fryderyka V, miał przyczynić się do wsparcia antyhabsburskiej koalicji szwedzko-niderlandzkiej. 1652 Zmarł Zygmunt Rakoczy. 1654 Królowa Szwecji Krystyna abdykowała na rzecz Karola X Gustawa, bratanka Fryderyka V. Nowy król rywalizację z Rzecząpospolitą o panowanie nad Bałtykiem rozwiązał przez konflikt zbrojny. 1655 Wojna polsko-szwedzka zwiększyła nadzieje czeskich emigrantów na pokonanie Habsburgów i wzmocnienie koalicji antyhabsburskiej przez cromwełlowską Anglię. 1656 Polskie wojska spaliły Leszno 1658 3 września zmarł Oliwer Cromwell, który jako lord protektor od 1653 r. skupiał w swoim ręku najwyższe funkcje państwowe i wojskowe. Rzecznik socynianów w Amsterdamie Daniel Zwicker wydał swoje dzieło ireniczne. 1659 W Anglii niebezpieczeństwo nowej wojny domowej. Wojna Francji i Hiszpanii po pokoju westfalskim zakończyła się zwycięstwem Francji. (Mikołaj Arnold polemizował z teologią objawienia Komeńskiego i pośrednio obarczał go winą za zniszczenie Leszna). 1660 Francja pośredniczyła w zawarciu pokoju kończącego pięcioletnią wojnę szwedzko-polską. W Anglii restauracja Stuartów. Na tron wstąpił Karol II. 1661 We Francji umarł kardynał Mazarin. Na tron wstąpił Ludwik XIV. 1663 Zaraza w Amsterdamie. Turcy przez Węgry wtargnęli na Morawy i zagrozili rozbitej wewnętrznie Rzeszy. W Ratyzbonie obradował „wieczny" sejm Rzeszy. 1664 Napór turecki został odparty z pomocą oddziałów francuskich w sierpniowej bitwie koło przełęczy św. Gotharda. 1665 Drugie starcie Anglii i Niderlandów o hegemonię na morzach. 1666 Z inicjatywy Szwecji rozpoczynają się rozmowy pokojowe między Londynem i Hagą. 1667 Pokój zawarto w lipcu w Biedzie. 1670 Ostatnie tajne rozmowy na temat losów ziem czeskich, kiedy Francja przygotowywała koalicję przeciw Niderlandom i starała się pozyskać Brandenburgię. |
KALENDARIUM ŻYCIA JANA AMOSA KOMEŃSKIEGO
- Redakcja