NR 8-9 / 1991
Pierwszymi wyznawcami islamu w Polsce byli Tatarzy, którzy osiedlili się na naszych ziemiach już na początku XIV w. Proces osiedlania się ludności tatarskiej trwał przez całe stulecia, aż do czasów współczesnych, kiedy to po 1920 r. z Krymu i innych terenów Rosji napłynęła emigracja polityczna.
Lata II Rzeczypospolitej przyniosły Tatarom rozwój instytucji religijnych i oświatowych, co spowodowało zintegrowanie środowiska. W tym okresie na terenie kraju działało 19 gmin wyznaniowych, które skupiały 6 tys. wyznawców. W 1925 r. dokonano wyboru muftiego, naczelnego zwierzchnika społeczności muzułmańskiej, którym został dr Jakub Szynkiewicz (1884-1966). Posiadał on gruntowne wykształcenie orientalistyczne i przy całej swojej działalności religijnej nie poniechał pracy naukowej. Dokonał tłumaczenia niektórych wersetów koranicznych z arabskiego na polski i wydał je w 1935 r. pod tytułem Wersety z Koranu. Za jego kadencji nawiązano liczne kontakty ze światem muzułmańskim w Indiach, Palestynie, Egipcie i in. Mufti Szynkiewicz doprowadził też do ostatecznego uregulowania statusu prawnego muzułmanów polskich: 21 kwietnia 1936 r. została ogłoszona ustawa o stosunku państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP.
Centrum życia tatarskiego i muzułmańskiego stanowiło Wilno, gdzie mieściła się siedziba Muftijatu oraz Tatarskie Muzeum i Archiwum Narodowe. Muftijat wspierał działalność wydawniczą: wychodzące w Wilnie "Życie Tatarskie" oraz dwa czasopisma ukazujące się w Warszawie - "Przegląd Islamski" i "Rocznik Tatarski". Sam mufti zamieszczał w nich wielokrotnie swoje publikacje.
Z lat ostatniej wojny muzułmańska społeczność wyszła pomniejszona o blisko cztery tysiące osób. Znaczna ich część pozostała na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie. Wielu Tatarów rozproszyło się po świecie, wielu zginęło podczas działań wojennych. W Polsce mieszka ich obecnie około 2,5 tysiąca, nie jest to jednak liczba ścisła, ponieważ, jak dotąd, nie przeprowadzono dokładnego spisu. Społeczność ta skupia się dziś w sześciu gminach wyznaniowych: w Białymstoku, Bohonikach, Kruszynianach, Warszawie, Gdańsku i w Gorzowie Wlkp.
Tatarzy, przesiedlani w ramach repatriacji z terenów wschodnich do Polski centralnej, znaleźli się w całkiem nowej i niekorzystnej dla siebie sytuacji. Musieli opuścić swe odwieczne siedziby, w których pozostawili świątynie, cmentarze, liczne miejsca związane z ich historią i w znacznej mierze decydujące o ciągłości ich kultury. Rozproszeni po całym kraju, utracili utrzymywaną od wielu pokoleń więź. Starają się ją przywracać na nowo, w czym ważną rolę odgrywają święta muzułmańskie, a szczególnie Id-ul-Fitr (zakończenie postu ramadan) i Id-ul-Adha (Ofiarowania), pełniące funkcję silnego czynnika spajającego. Odbywają się wtedy zjazdy i spotkania, podczas których razem recytuje się charakterystycznym półśpiewem wersety koraniczne, wykonuje określone ruchy rąk, głowy, skłony ciała, zalecane przez salat (modlitwę). A trzeba wiedzieć, że pięciokrotne odmawianie modlitwy w ciągu dnia należy do artykułów wiary muzułmańskiej. Elementem łączącym wspólnotę są także nasze zabytki językowe, zachowane w postaci rękopisów Koranu, sufr, tefsirów i chamaiłów. Są one dziś przedmiotem zainteresowania polskich i obcych uczonych. (Teksty te pisane były w języku białoruskim lub polskim, ale alfabetem arabskim!) Podobną funkcję integrującą pełnią przedmioty kultu: tasbihy, czyli różańce, oraz muhiry - wersety koraniczne kaligrafowane arabskim pismem ozdobnym. Tatarów łączy tez pietyzm dla języka arabskiego, języka Koranu, który jest językiem liturgicznym Muzułmańskiego Związku Religijnego.
To właśnie Muzułmański Związek Religijny sprawuje pieczę nad naszym życiem religijnym. Otacza też opieką dwa zabytkowe meczety: w Bohonikach i Kruszynianach oraz nowo wybudowany meczet w Gdańsku-Oliwie, a ponadto cztery cmentarze. Naczelną władzą Muzułmańskiego Związku Religijnego jest Wszechpolski Kongres Muzułmański, który wybiera przewodniczącego i członków Najwyższego Kolegium Muzułmańskiego. Do kompetencji Kolegium należy rozstrzyganie spraw wyznaniowych, dotyczących zasad nauki islamu i praktyk religijnych na podstawie Koranu i Sunny proroka Muhammada (szkoła hanaficka), a także czuwanie nad potrzebami duchowymi współwyznawców. Związek prowadzi działalność wydawniczą, wydaje m.in. kwartalnik "Życie Muzułmańskie". Nauka religii dla dzieci odbywa się przy meczecie w Gdańsku.
Muzułmański Związek Religijny nie jest w naszym kraju dyskryminowany, przeciwnie - jego przedstawiciele są zapraszani do udziału w uroczystościach państwowych i spotkaniach ekumenicznych (np. spotkanie z papieżem Janem Pawłem II).
