NR 8-9 / 2000
Islam, błędnie zwany niekiedy "mahometanizmem", jest monoteistyczną religią, jedną z największych religii świata obok chrześcijaństwa, hinduizmu, buddyzmu i taoizmu. Arabska nazwa islam pochodzi od arabskiego czasownika aslama (poddać się woli Boga) i oznacza pogodzenie się z wolą Bożą, przystanie na Boga, poddanie się Bogu. Liczbę wyznawców islamu, czyli muzułmanów, szacuje się na ponad 1 miliard, co daje mu drugie miejsce po chrześcijaństwie.
Mało jest krajów na świecie, gdzie nie znajdowałyby się większe lub mniejsze skupiska muzułmanów. Społeczność muzułmańska w Chinach, sięgająca początkami głębokiego średniowiecza, liczy kilkadziesiąt milionów wiernych. W Czarnej Afryce islam od wieków regularnie powiększa swój stan liczbowy przez konwersję. W krajach Europy Zachodniej zaś, głównie na skutek imigracji gospodarczej (Indopakistańczycy, Arabowie, Turcy i in.), udział wyznawców islamu w liczbie ludności osiąga już wskaźniki kilkuprocentowe. W Europie Wschodniej, na terenach podbitych przez Rosję, muzułmanie tradycyjnie stanowią istotny, w wielu miejscach przeważający składnik ludności miejscowej (np. Powołże, Północny Kaukaz), a ostatnio islam proklamowano, obok prawosławia i buddyzmu, jedną z trzech rosyjskich religii państwowych; geograficznie i historycznie muzułmanie Rosji stanowią przedłużenie bliskowschodniego i środkowoazjatyckiego zwartego obszaru muzułmańskiego.
W Europie Środkowej, na obszarze historycznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, utworzyła się zupełnie wyjątkowa, niezbyt liczna, ale bardzo trwała (ponad 600 lat istnienia) społeczność muzułmańska, zasymilowana językowo i społecznie z ludnością miejscową, lecz zachowująca religię i niektóre obyczaje związane z kulturą islamu. Są to tradycyjnie tak z dawna nazywani Tatarzy litewscy; dziś, ze względu na aktualne podziały polityczne i kulturalne, rozpadają się oni na trzy grupy: Tatarów litewskich, białoruskich i polskich; świadczą oni o bezprzykładnej tolerancji niegdysiejszej wielonarodowościowej Rzeczypospolitej.
W Europie Południowej, na Bałkanach, utrzymują się duże społeczności muzułmańskie, kulturalno-historyczny spadek po wielowiekowym panowaniu Imperium Osmańskiego. Dziedzictwo panowania muzułmańskiego w Portugalii, Hiszpanii i w południowych Włoszech przetrwało jedynie w zabytkach materialnych i piśmiennictwie, lecz chętnie do niego nawiązują nowi muzułmańscy przybysze i miejscowi prozelici. Do Nowego Świata islam dotarł wpierw z niewolnikami afrykańskimi i był przez właścicieli niewolników rugowany bezwzględnie a skutecznie; w niektórych miejscach i szczególnych okolicznościach (np. w Brazylii) tradycyjny islam afrykański, w postaci reliktowej, przetrwał mimo to aż do XX w. Później dotarły tam fale imigrantów muzułmańskich z Europy i Azji, a wreszcie wśród emancypujących się Afroamerykanów narodził się Czarny Islam jako odwołanie do własnych korzeni i antidotum na "białą kulturę chrześcijańską".
Arabowie, bezpośredni dziedzice i nosiciele języka Koranu, świętej księgi islamu, stanowią niespełna 20 proc. w tym konglomeracie narodów, ras, języków i kultur, składających się na dzisiejszy świat muzułmański, który obchodzi właśnie 1421 rok swego istnienia.
Centrum islamu to miasta Mekka i Medyna na Półwyspie Arabskim, skąd islam wywodzi historyczne początki, lecz najliczniejsze skupiska muzułmanów żyją obecnie w krajach subkontynentu indyjskiego (Azja Południowa - Indie, Pakistan i Bangladesz) oraz w Azji Południowo-Wschodniej (Indonezja).