NR 2 / 1987
A Christo iluminar
In hac rupe funder
Ecclesia reformata Orzeszkowiensis
Taka jest treść najstarszej pieczęci zboru ewangelicko-reformowanego w Orzeszkowie, wsi leżącej tuż za wielkopolskim miasteczkiem Pniewy, gdzie rozgałęzia się droga wiodąca z Poznania do Słubic i do Szczecina przez Gorzów Wielkopolski. Piękne krajobrazy Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego, dawnej zachodniej rubieży Rzeczypospolitej, niewiele się zmieniły w ciągu ostatnich stuleci. Kraina ta zażywała względnego spokoju, przerywanego jedynie wojnami ze Szwedami. Dość szybko przyswojono tu idee Reformacji. Znalazły one zwolenników głównie - wśród okolicznej polskiej szlachty. Miasta zaś, ubogie i zaniedbane, nie odgrywały takiej roli, jak w krainach ościennych. W II rozbiorze Polski ziemię tę zagarnęły Prusy. Jakiś czas potem rozbłysła gwiazda nadziei na niepodległość. Jednak zamiast królestwa Napoleon Bonaparte utworzył Polakom tylko Księstwo Warszawskie sięgające za Międzyrzecz i prawie po Gorzów. Chwile niepewności przeżyli zaborcy w latach 1846-1848, gdy lud wielkopolski przejęty hasłami Wiosny Ludów burzył się przeciwko niewoli. Ciosy pruskie dosięgły go szczególnie mocno w okresie "Kulturkampfu". Ubyło polskiej szlachty a ziemię zajmowali nowi, niemieccy koloniści. Polska wróciła tu w roku 1919 za sprawą powstańców wielkopolskich. Stoczyli oni w pobliżu dwie ważne bitwy: pod Kamienną i Kolnem. W polskiej tradycji na tej ziemi szczególnie mocno zapisał się zbór orzeszkowski, jeden z najsilniejszych ośrodków życia i działania ewangelików reformowanych w Wielkopolsce, a w zachodniej jej części zapewne drugi po Lesznie. Mniejsze zbory istniały we wsiach Chobienice i Grójec k. Zbąszynia, w Bukowcu i Chycinie k. Międzyrzecza, a także w Zwierzyniu i Górkach Noteckich k. Strzelec Krajeńskich.
Początków zboru w Orzeszkowie szukać należy w leżącym opodal Kwilczu. Ta piękna i bogata wieś, należąca do rodu Kwileckich, w roku 1577 była miejscem osiedlenia się braci czeskich. Przez 67 lat działał w Kwilczu zbór, do którego poza przybyszami należało około 30 osób okolicznej szlachty. W roku 1644, za sprawą biskupa poznańskiego Andrzeja Szołdrskiego, ewangelicy zostali zmuszeni do oddania kościoła. Przyszedł wtedy z pomocą Dobrogost Kurnatowski, dziedzic odległego ok. 1,5 km Orzeszkowa. Wyznaczył plac pod nowy kościół i plebanię. W ten sposób zaczął się nowy okres dla zboru, który przetrwał unię Kościołów ewangelickich z roku 1817. Faktycznie uległ likwidacji w roku 1945, kiedy niemieccy ewangelicy opuścili te strony. Na podkreślenie zasługuje fakt, że jeszcze w końcu XIX wieku zbór w Orzeszkowie miał polski charakter.
DUCHOWNI
W roku 1601, po prawie 30-letniej pracy w Kwilczu, zmarł pastor Jan Baldowski, pierwszy proboszcz zboru. Po nim funkcję objął Jan Musonius, człowiek wykształcony, parający się poezją. Kształcił się we Frankfurcie nad Odrą i w Bazylei. Od roku 1604 był rektorem polskiej szkoły w Lesznie. Zmarł 18 października 1618 roku podczas synodu w Ostrorogu. Jego następcą został Paweł Orlicz, syn Samuela, konseniora wielkopolskiego. Urodził się w roku 1599 w Wyszynie, studia odbył na uniwersytecie "Viadrina" we Frankfurcie nad Odrą. Od roku 1629 przez. 20 lat mieszkał i działał, aż do swej śmierci, w Toruniu. W roku 1636 podczas pogrzebu królewny szwedzkiej Anny, siostry Zygmunta III, wygłosił po polsku mowę, później wydaną drukiem.
Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.