NR 4/2019, s. 38–41

W JEDNOCIE nr 2/2019 ukazał się artykuł poświęcony okolicznościom utworzenia parafii filialnej Jednoty Wileńskiej w Warszawie w odpowiedzi na wcześniejsze utworzenie, z inicjatywy Konsystorza warszawskiego, parafii filialnej w Wilnie. Co było przyczyną utworzenia nowego zboru wileńskiego i jakie były ustalenia jego zebrania założycielskiego?

W okresie międzywojennym na terenie Polski działały dwie organizacje kościelne wyznania ewangelicko-reformowanego: Konsystorz w Warszawie, którego tradycje sięgają końca XVIII w., oraz Jednota Wileńska, powstała jeszcze na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI w.[1]. Burzliwe relacje pomiędzy obydwoma Kościołami sięgały jeszcze czasów, zanim Wileńszczyzna została trwale przyłączona do II Rzeczypospolitej, a punktem zapalnym była nie tylko rywalizacja o prymat, ale również lęk Wilna przed wchłonięciem przez Jednotę Warszawską na niekorzystnych, ze swojego punktu widzenia, warunkach[2].

Wyrażana publicznie niechęć odbiła się na sprawie częstego przyzwalania Jednoty Wileńskiej na konwersje podyktowane chęcią uzyskania rozwodu i zawarcia powtórnego małżeństwa. Nieporozumienia w łonie środowiska reformowanego wychodziły często poza grono protestanckie, na pewno nie przynosząc chluby polskiemu ewangelicyzmowi[3]. Było to związane z istnieniem luki prawnej, która pozwalała obywatelom II Rzeczypospolitej uzyskać rozwód na mocy innego systemu prawnego (prawo dawne zachodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego), niż ten, który obowiązywał zainteresowane osoby (najczęściej byłe Królestwo Polskie). Odmienne przepisy prawne stanowiły spuściznę okresu rozbiorów i były w użyciu do czasu przyjęcia nowych przepisów obowiązujących już na terenie całego kraju. Historia pokazała, że chęć szybkiego uchwalenia jednolitego prawa rodzinnego nie miała wcale wielu zwolenników[4].

Sprawa ks. Kazimierza Ostachiewicza

W 1928 r. do posługi w ramach Jednoty Wileńskiej oddelegowany został duchowny Jednoty Warszawskiej ks. Kazimierz Ostachiewicz. Pomimo dobrej współpracy ze społecznością, popadł on szybko w konflikt ze środowiskiem wileńskim. W latach 1929–1930, nawet w obecności władz duchownych (obrady Konsystorza w 1930 r.), wygłaszał kazania ostro atakujące politykę Jednoty w sprawie ślubów i rozwodów[5].

Ksiądz Paweł Dilis epizod ten opisać miał następującymi słowami: „[ks. Ostachiewicz] za podstawę kazania przyjął apostolskie słowa Pawła o nieszczęściach związanych z tanią miłością. Po modlitwie natychmiast zwołano nadzwyczajne zebranie Kuratorów, a nawet odroczono zwołanie Synodu. Kuratorzy i duchowni oskarżyli ks. Ostachiewicza, że w ciągu roku nie radził się z Kuratorami i innymi duchownymi, a zwłaszcza z Generalnym Superintendentem, a podczas kazania napiętnował kolegów i współpracowników, tym bardziej, że otrzymał z kasy Kościoła znaczne uposażenie. (…) okazało się, że ks. Ostachiewicza przyjęto bez przysięgi[6]. Kościół Ewangelicko-Reformowany zgodził się zapomnieć o kazaniu, ale Synod zażądał przysięgi. Ksiądz jednak nie uczynił tego i został zwolniony ze stanowiska”[7].

Przywoływane przez ks. Dilisa zwolnienie ze stanowiska było w rzeczywistości przeniesieniem do Brześcia nad Bugiem, aby duchowny zajął się rozwojem lokalnego ośrodka parafialnego (z czym wiązały się także dojazdy do pobliskich parafii w Niepokojczycach i Raśnej oraz filiałów w Białymstoku i Grodnie). Przeciwko ks. Ostachiewiczowi głosować mieli nawet kuratorzy krytyczni wobec działalności Jednoty w sprawie instytucji małżeństwa, a wpływ na tę decyzję mogły mieć prawdopodobnie charakter kazań i nadzieje na opamiętanie się duchownego[8].

Odpowiedzią ks. Ostachiewicza było przeniesienie dyskusji na zewnątrz, między innymi do prasy codziennej. Pomimo zakazu odprawiał on nadal nabożeństwa w Wilnie, a trudności organizacyjne obchodzone były na przykład poprzez...

Pełny tekst artykułu (po zalogowaniu w serwisie)

Jak uzyskać pełny dostęp do zasobów serwisu jednota.pl

* * * * *

Grzegorz Michalak – pracownik naukowy Muzeum Getta Warszawskiego, badacz dziejów Warszawy i polskiego protestantyzmu

Na zdjęciu: ks. Kazimierz Ostachiewicz

________________________

[1] Kościół reformowany w Wilnie założony został w 1557 r. przez Mikołaja Radziwiłła Czarnego, a głównym propagatorem nauki reformacji szwajcarskiej był Jan Łaski Młodszy. „Materiały do spraw Kościołów ewangelickich 1919–1934”, Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 2885, k. 6. Zob. W. Gizbert-Studnicki, „Kościół ewangelicko-reformowany w Wilnie. Historia – organizacja – świątynia”, Wilno 1835.

[2] Wilno obawiało się wpływu Warszawy na własną politykę organizacyjną i religijną, a ponadto uznawało siebie za prawowitego spadkobiercę polskiej reformacji. Warszawa natomiast akcentowała swoją stołeczność. W okresie dwudziestolecia międzywojennego podejmowano próby zjednoczenia obu Kościołów, a pierwsza z nich miała miejsce już w 1919 r., tj. w czasie, gdy status państwowy Wileńszczyzny nie był jeszcze uregulowany. Szerzej: E. Alabrudzińska, „Kościoły ewangelickie na kresach wschodnich II Rzeczypospolitej”, Toruń 1999, s. 188, 207–209, 219–220.

[3] Ustalenie szacunkowej liczby wiernych jest trudne, ponieważ brak oficjalnych danych ogłaszanych przez Konsystorz oraz brak pewności co do autentyczności poglądów religijnych osób będących członkami Jednoty. Wierni ci byli rozproszeni po całej Polsce i nie przywiązywali później wagi do swojej wiary. Z 12 tys. członków Jednoty parafia wileńska liczyła 10 tys., a z nich tylko 500 osób zamieszkiwało w Wilnie. Zob. E. Alabrudzińska, „Kościoły ewangelickie...”, s. 178, 190, 192, 196–197; E. Cherner, „Słownik biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Jednota Litewska i Jednota Wileńska 1815–1939”, Warszawa 2018, s. 150–152. Zob. również: „W imię prawdy. Odparcie napaści na Konsystorz Ewangelicko-Reformowany w Wilnie”, Wilno 1937.

[4] „Materiały do spraw Kościołów ewangelickich...”, k. 2, 5. Zob. S. Grelewski, „Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej”, Lublin 1937, s. 44–50.

[5] Ks. Kazimierz Ostachiewicz ordynowany został w 1922 r. przez ks. superintendenta Władysława Semadeniego, ks. Kazimierza Szefera i ks. Wilhelma Fibicha. K. Bem, „Słownik biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815–1939”, Warszawa 2015, s. 107–108; M. Kosman, „Litewska Jednota Ewangelicko-Reformowana od połowy XVII wieku do 1939 r.”, Opole 1986, s. 84.

[6] Podstawą prawną przysięgi była Wielka Agenda oraz Kanon 5 punkt 2 z 1849 r.

[7] K. Bem, „Słownik biograficzny...”, s. 108.

[8] K. Bem, „Słownik biograficzny...”, s. 108–109.