NR 4 / 1987
dzieje rodu patronów Reformacji
Czym w Wielkim Księstwie Litewskim byli dla Reformacji Radziwiłłowie, tym w Koronie dla jej obu Jednot Ewangelickich byli przez długie dziesiątki lat panowie na Lesznie i Gołuchowie - Leszczyńscy. W historii rodów związanych z Reformacją polską niewątpliwie należy się im pierwszeństwo w tej części Rzeczypospolitej, którą nazywano powszechnie Koroną, tzn. w Wielkopolsce, Małopolsce i na Ukrainie. Spośród rodzin szlacheckich, posługujących się naziskiem Leszczyńscy, do największej potęgi i znaczenia doszli ci, którzy wywodzili się z Wielkopolski, pisali się "na Lesznie" i pieczętowali herbem Wieniawa, przedstawiającym czarną głowę żubra w złotym polu. Inni Leszczyńscy, np. ci pieczętujący się herbem Sas i pochodzący z Rusi Czerwonej, nie odegrali nigdy znaczniejszej roli w historii.
"Wielcy Leszczyńscy", panowie na Lesznie, Gołuchowie, Baranowie, Korcu i Podhajcach, założyciele warszawskiej jurydyki Leszno, na terenie której do dziś stoją zabudowania warszawskiej parafii ewangelicko-reformowanej, wywodzili się, jak to się wyżej rzekło, z kolebki państwowości polskiej, z Wielkopolski. Nim przejdziemy więc do przedstawienia losów "Leszczyńskich ewangelickich", cofnijmy się do tych pokoleń rodu, którym żyć przyszło przed czasami Reformacji, a które dla swych zasług znalazły się na kartach historii.
Pierwszym historycznym przedstawicielem rodziny, tak później zasłużonej dla polskiego ewangelicyzmu, był Rafał Leszczyński, kasztelan przemęcki (od wielkopolskiego miasteczka Przemęt - siedziby kasztelana), zmarły około roku 1467. Być może, był on synem szlachcica znanego jako Stefan z Karmina - ziemianina z powiatu kościańskiego. O Rafale "Pierwszym" wiemy niewiele, nie wiadomo, za jakie zasługi podniesiony został do godności kasztelańskiej, nic nie wiadomo o jego żywszym udziale w życiu politycznym. Zapewne kariera tego pierwszego "historycznego" Leszczyńskiego wiązała się z działalnością jego domniemanego brata stryjecznego, też Rafała, który pełnił wysoki urząd starosty generalnego wielkopolskiego i był właścicielem Gołuchowa. Pokrewieństwa tego nie jesteśmy jednak pewni, tak jak i losów, znanych tylko ze wzmianek braci Rafała Leszczyńskiego - Iwana z Karmina i Dziersława z Leszna.
Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.