NR 9-10 / 2005
Przedstawiając rok temu na łamach "Jednoty" losy ewangelików reformowanych w suwalskiem, wspominałem o rodzinie Fanshawe [zob. "Jednota" 7/2004]. Tymczasem już po ukazaniu się artykułu wszedłem w posiadanie dokumentów, które rzucają więcej światła na losy tej nietypowej rodziny, związanej z warszawską parafią ewangelicko-reformowaną.
Rodzina Fanshawe, pierwotnie pisząca się "Faunchall", wywodzi się z północnej Anglii, gdzie na pograniczu hrabstw Yorkshire i Derbyshire była właścicielami majątku Fanshawe Gate (od połowy XV do początku XX wieku). W XVI wieku rodzina przeszła na anglikanizm i wzbogaciła się przy wykupywaniu majątków skasowanych klasztorów. W XVI i XVII wieku bardzo się rozrosła, nie tracąc jednak pozycji ziemiańskiej i w 1661 roku jeden z jej członków, Sir Thomas (1596-1665), uzyskał tytuł Pierwszego Wicehrabiego Fanshawe (tytuł ten wygasł w 1716 roku). Jego brat Sir Richard Fanshawe (1608-1666) był królewskim ambasadorem Portugalii oraz Hiszpanii i w ramach swoich zasług uzyskał w 1650 roku tytuł Pierwszego Baroneta Fanshawe (ten tytuł wygasł w 1694 roku). Gdy zmarł, wdowa po nim – Lady Anne (1625-1680) - zabezpieczyła jego papiery i ciało, które po wielu perypetiach przetransportowała do Anglii i tam pochowała. Jej pamiętniki uważane są za jedne z ciekawszych pamiętników angielskiej arystokracji XVII wieku.
Kuzyn wyżej wymienionych, Simon Fanshawe (1716-1777), ziemianin i dworzanin, był w latach 1751-1765 posłem do angielskiej Izby Gmin. Pozostawił trzy córki oraz jednego syna Henryka Fanshawe (1756-1828), założyciela polskiej i angielskiej linii rodu. Młody Henryk zaciągnął się do wojska, miał nawet płynąć do Indii, ale długi karciane i zbyt wystawne życie zmusiło go do szukania pracy w Europie. I tak w maju 1784 roku przybył do Rosji, gdzie caryca Katarzyna II natychmiast mianowała go pułkownikiem Jekatierinowskiego Pułku, a gdy wybuchła wojna z Turcją, wysłała go na Krym. Walczył tam bardzo dzielnie w marynarce wojennej, zaś w listach do rodziny nie ukrywał fatalnej organizacji wojsk rosyjskich, nie szanowania ludzkiego życia i niekompetencji dowodzących. W latach 1789-90 walczył pod rosyjskimi sztandarami ze Szwecją, za co nie tylko awansowano go do rangi generała brygady, ale także odznaczono Orderem Św. Włodzimierza. Również z tego okresu datują się pierwsze związki Henryka z Polską, gdyż w 1794 roku został wysłany na Litwę i do Kurlandii, by tłumić powstanie kościuszkowskie na tych terenach. W 1800 roku uzyskał rangę generała oraz stanowisko wojskowego gubernatora Kijowa. W latach 1803-1807 był gubernatorem Kaffy na Krymie, gdzie zmarła i została pochowana jego żona, Susanna Frances Le Grys (1754-1806). Choć w wojnach napoleońskich nie brał udziału, car Aleksander I w uznaniu jego zasług nadał Henrykowi w 1816 roku tytuł Senatora Królestwa Polskiego oraz leżące koło Warszawy dobra Uleniec. Od tego czasu Henryk spędzał letnie miesiące w Petersburgu, a zimowe w Warszawie. Jego konserwatyzm oraz przywiązanie do dynastii Romanowych świetnie charakteryzuje następujący fakt: komentując wyroki na Dekabrystów z 1825 roku (pięć osób skazano na powieszenie, 31 na ścięcie a 85 zesłano na Syberię) generał uznał, iż były one … za łagodne. Generał zmarł 28 lutego 1828 roku i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie, gdzie do dziś znajduje się okazały grobowiec rodzinny.