NR 8-9 / 2002
1. Wiadomości ogólne
Kościół szkocki (Kirk) jest największym chrześcijańskim Kościołem w Szkocji. Należy do tradycji reformowanej (prezbiteriańskiej), choć ze względu na swoją nazwę bywa często mylony z Kościołem anglikańskim, który w Szkocji nosi nazwę Episkopalnego Kościoła Szkocji (Episcopal Church of Scotland).
2. Historia
Chrześcijaństwo do Szkocji przynieśli w V i VI wieku dwaj misjonarze: św. Ninian oraz św. Kolumba. W XVI wieku nasilała się krytyka Kościoła katolickiego, a zyskiwał na popularności kalwinizm, propagowany szczególnie gorąco przez fanatycznego pastora Johna Knoxa (ok. 1512-1572). Pomimo oporów katolickiej królowej Marii Stuart (1542-1587), w 1560 roku szkocki parlament ogłosił protestantyzm religią państwową. Ustrój i charakter nowego Kościoła nie był jednak do końca jasny (prezbiteranizm czy anglikanizm?), gdyż pomimo oporów kalwińskich pastorów, protestancki syn Marii Stuart, Jakub I (także król Anglii) zachował biskupów w Kościele, wypowiadając słynne zdanie: Bez biskupów nie ma króla (No bishops - no king).
Pastorzy być może i zaakceptowaliby w końcu urząd biskupów, gdyby nie fatalna polityka króla Karola I, który chciał nadać Kościołowi szkockiemu charakter anglikański. Wprowadzenie w 1637 roku nowej liturgii, wzorowanej na anglikańskiej Book of Common Prayer, doprowadziło do wybuchu powstania, skierowanego przeciwko królowi i biskupom. Gdy pastor w katedrze św. Egidiusza w Edynburgu usiłował odprawić nabożeństwo według nowej liturgii, oburzona tym jedna z wiernych rzuciła w niego stołkiem krzycząc: Jak śmiesz łotrze śpiewać mi mszę do ucha!. Rebelia ogarnęła cały kraj, powstańcy zaś podpisywali słynny National Covenant (Przymierze Narodowe), w którym obiecywali bronić prezbiteriańskiego charakteru Kościoła.
Spór o istnienie biskupów ostatecznie rozstrzygnięto w 1690 roku, gdy król Wilhelm III zobowiązał się nie wprowadzać żadnych zmian w ustroju Kościoła szkockiego oraz uznał go za Kościół narodowy (National Church). Postanowienia te potwierdziła unia Anglii i Szkocji zawarta w 1707 roku. Na jej mocy, natychmiast po zgonie poprzedniego władcy, nowy monarcha lub monarchini składa przysięgę, w której obiecuje wspierać i utrzymać protestancką religię oraz prezbiteriańską formę zarządu Kościoła. Przysięga ta dotyczy tylko Szkocji i jest niezależna od koronacyjnej przysięgi wspierania i bronienia religii protestanckiej w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii (chodzi tu o anglikanizm). Szkocja jest jedynym krajem europejskim, gdzie państwowym Kościołem jest Kościół reformowany.