NR 2/2016, ss. 38–39
W maju 2016 r. ukazała się książka pt. „Paweł Hulka-Laskowski – pisarz, religioznawca, bibliofil i pedagog” pod redakcją prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego (juniora). Jest to praca zbiorowa będąca pokłosiem konferencji pod tym samym tytułem.
Konferencja ta została zorganizowana w Łodzi od 29 do 30 maja 2015 r. przez Parafię Ewangelicko-Reformowaną w Łodzi, Zakład Filozoficznych Podstaw Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego, Wydział Teologiczny Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie i Towarzystwo Pedagogiki Filozoficznej im. B. Trentowskiego (pisaliśmy o tym tutaj). Książka wydana w Łodzi przez Wydawnictwo Naukowe Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej „Chowanna” liczy 326 stron.
Temat książki jest nadzwyczaj interesujący, została ona bowiem poświęcona Pawłowi Hulce-Laskowskiemu (1881–1946), pisarzowi, tłumaczowi, publicyście – również autorowi tekstów w przedwojennej JEDNOCIE – religiologowi i ewangelickiemu myślicielowi, człowiekowi wybitnemu i nietuzinkowemu. Paweł Hulka-Laskowski jest niestety osobą dzisiaj zapomnianą, dlatego na szczególne uznanie zasługują wszelkie inicjatywy mające na celu przywracanie pamięci o tej wybitnej postaci. Szczególnie zasłużeni w tym względzie są Rafał Leszczyński (senior), emerytowany profesor Uniwersytetu Łódzkiego, i Rafał Marcin Leszczyński (junior), profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.
Publikacja zawiera: Spis treści, Wstęp autorstwa redaktora prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego (s. 5–12), czternaście artykułów – zaopatrzonych zgodnie z wymaganiami metodologii naukowej w przypisy, bibliografię, streszczenia w języku polskim i angielskim, słowa kluczowe i biogram autora (s. 13–306), a także dwa aneksy: niepublikowane dotąd listy Pawła Hulki-Laskowskiego do Cieszyniaków (s. 308–320) i zdjęcia (s. 321–326). Artykuły obejmują różnorodną tematykę. Pierwsze trzy teksty (dr hab. Anny Kowalskiej-Pietrzak, prof. Henryka Gmiterka i mgr. inż. Jarosława Stejskała – skrócona wersja artykułu tego ostatniego autora ukazała się w JEDNOCIE nr 2/2015) dotyczą Jana Husa i braci czeskich, z których wywodziła się rodzina Hulki. Następne dwa artykuły (pióra dr. Jerzego Naziębły i dr Agnieszki Janiak-Jasińskiej) poświęcone są przede wszystkim działalności społecznej Pawła Hulki-Laskowskiego w Żyrardowie. Artykuł prof. Jadwigi Koniecznej przedstawia historię nabycia przez Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego księgozbioru pisarza oraz znaczenie tychże książek. Prof. Rafał Leszczyński (senior) opisuje działalność żyrardowianina jako tłumacza z języka czeskiego. Dr Joanna Mielczarek zajęła się językiem tłumaczeń Hulki. Następne trzy artykuły zajmują się myślą filozoficzną i religijną Pawła Hulki-Laskowskiego. Dr Paulina Sosnowska opisała nurty filozoficzne popularne w Heidelbergu w czasach studiów Hulki, dr Katarzyna Dworakowska przedstawiła wpływ filozofii Friedricha Nietzschego na pisarza, a prof. Rafał Marcin Leszczyński (junior) zrekonstruował na podstawie tekstów źródłowych ewolucję jego poglądów filozoficznych i religijnych. Natomiast mgr Agnieszka Teresa Tys przedstawiła poglądy pedagogiczne Pawła Hulki-Laskowskiego. Następny artykuł autorstwa dr Mirosławy Weremiejewicz poświęcony jest obronie przez pisarza ewangelików polskich przed próbami wykluczania ich ze wspólnoty narodowej (skrócona wersja tego tekstu ukazała się w JEDNOCIE nr 2/2015), zaś ostatni tekst, napisany przez mgr. Piotra Dudkiewicza, wnuka pisarza, prezentuje stosunek Pawła Hulki-Laskowskiego do antysemityzmu.
Z książki wyłania się obraz postaci intrygującej i pociągającej oryginalnością i nowoczesnością poglądów. Paweł Hulka-Laskowski był w stanie krytycznie i samodzielnie odnieść się do wielu nurtów panujących w nauce swoich czasów, jak i do poglądów wyznawanych przez szerokie grupy społeczne. Nie będąc filosemitą, zwalczał antysemityzm, postrzegając tak zwany problem żydowski jako generowany przez antysemitów, a nie przez społeczność żydowską. Na tej podstawie wyrażał słuszny i opisywany w latach późniejszych pogląd o możliwości istnienia antysemityzmu bez Żydów. Krytykował dogmatyzm edukacyjny i opowiadał się za tak zwanym wychowaniem prokulturotwórczym, które kształtować ma człowieka autonomicznego, zdolnego do wolnego myślenia, do tworzenia kultury. W ten sposób uprzedzał poglądy pedagogiczne – również w dziedzinie pedagogiki religijnej – o wiele dziesięcioleci. Zapewne jego doświadczenie życiowe ciężkiej doli robotnika doprowadziło go do empatycznego poczucia odpowiedzialności za najbiedniejszych i uciemiężonych, co z kolei motywowało go nie tylko do walki o ich los, ale i do opowiedzenia się za teologią liberalną w czasach, kiedy ten nurt w ewangelicyzmie wydawał się już należeć wyłącznie do przeszłości. Akceptował wiele z krytyki chrześcijaństwa dokonanej przez Nietzschego, ale na tej podstawie dążył nie do odrzucenia, lecz do reformy chrystianizmu. Ostro przeciwstawiał się skierowanej przeciwko niekatolikom przedwojennej propagandzie katoendeckiej, ale wzywał do szacunku wobec wyznania katolickiego i okazywania katolikom braterskich względów. Doświadczenie bycia człowiekiem pogranicza, którego osoba, działalność i poglądy przełamują wielorakie schematy i stereotypy, powoduje, że zmarły przed siedemdziesięciu laty Paweł Hulka-Laskowski wydaje się bliski współczesnemu człowiekowi.
Napisana przez specjalistów w poszczególnych dziedzinach książka o Pawle Hulce-Laskowskim jest ważnym przyczynkiem do dziejów spuścizny polskiego ewangelicyzmu.
* * * * *
Andrzej P. Kluczyński – doktor habilitowany teologii biblijnej, profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
„Paweł Hulka-Laskowski – pisarz, religioznawca, bibliofil i pedagog”, red. Rafał Marcin Leszczyński, Wydawnictwo Naukowe Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej „Chowanna”, Łódź 2016, s. 326.