NR 3-4 / 2011
ŻYCIE DLA CHORYCH DZIECI
Dużą grupę w środowisku polskich działaczy społecznych i patriotycznych związanych wyznaniem z Kościołami ewangelicko-reformowanym i ewangelicko- augsburskim stanowili lekarze. Szczególną uwagę zwraca pediatra profesor Zofia Lejmbach (1901-1995) – lekarka, uczona oraz działaczka. Cenne materiały na jej temat uzyskałem od pani Aleksandry Sękowskiej z parafii ewangelicko-reformowanej w Warszawie. Pani Sękowska zbiera od lat dokumentację historyczną o warszawskich kalwinistach, a zgromadzone archiwalia są udostępniane w Bibliotece Synodu Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP. Serdecznie dziękuję pani Aleksandrze za wielką pomoc w kwerendzie do niniejszego artykułu.
Zofia Lejmbach urodziła się 16 września 1901 roku w Mińsku Litewskim na Białorusi jako córka lekarza Ludwika Lejmbacha i Walerii z Korzeniewskich. Wychowała się w rodzinie dwuwyznaniowej. Ojciec reprezentował wyznanie ewangelicko-reformowane, a matka należała do Kościoła rzymskokatolickiego. Lejmbachowie mieli sześcioro dzieci. Wszystkie, zgodnie z wolą rodziców, zostały wychowane w wyznaniu ewangelicko-reformowanym (kalwińskim).
Walerii Lejmbachowej odmówiono z tego powodu prawa przystępowania do Komunii Świętej w macierzystym Kościele. Najmłodsza córka Ludwika i Walerii Lejmbachów wyniosła z domu rodzinnego wrażliwość społeczną oraz tradycję patriotyczną. Lejmbachowie pielęgnowali tradycję kalwińską pomimo faktu życia w diasporze, z dala od ewangelicko-reformowanych ośrodków kościelnych. Najbliższa parafia kalwińska znajdowała się w Słucku, około 100 km od Mińska Litewskiego. Stamtąd przyjeżdżał do Mińska nieregularnie pastor, zajmujący się m.in. udzielaniem chrztu. W okresie nauki szkolnej Zofia była członkinią tajnych i jawnych polskich organizacji. Działała w harcerstwie, w latach 1917-1920 należała do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Jako „peowiaczka” zajmowała się przechowywaniem broni i materiałów wybuchowych. W lipcu 1919 roku została wysłana przez POW na front jako kurier. Jej największym osiągnięciem jako członkini POW było przeprowadzenie w lipcu 1919 roku do Mińska przez linię frontu oddziału bojowego złożonego z dziesięciu żołnierzy Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Uratowała w ten sposób polskich żołnierzy od śmierci. W 1920 roku uzyskała maturę w polskiej szkole średniej im. Emilii Plater w Mińsku Litewskim. W 1926 roku ukończyła, pomimo ogromnych trudności materialnych, studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując dyplom doktora wszechnauk lekarskich.
Po bezskutecznym poszukiwaniu zatrudnienia w Warszawie podjęła pracę jako lekarz rejonowy w miejscowości Wolna (powiat Baranowicze, województwo nowogródzkie). Od 1 września 1928 roku do 1 stycznia 1931 pracowała jako lekarz wolontariusz w Szpitalu im. Karola i Marii w Warszawie, prowadzonym przez wybitnego lekarza pediatrę Władysława Szenajcha. Szpital działał od 1913 roku jako instytucja miejska, finansowana i prowadzona przez fundację im. Karola i Marii Szlenkierów, kierowana przez córkę zmarłych patronów, pielęgniarkę Zofię Szlenkierównę. Doktor Szenajch należał, podobnie jak Szlenkierowie, do luterańskiego Kościoła ewangelicko-augsburskiego, natomiast jego żona, Eugenia z domu Pianko, była współwyznawczynią Zofii Lejmbach. W Szpitalu Karola i Marii doktor Lejmbach zdobyła specjalizację pediatryczną. Jako pracownik szpitala kierowanego przez dr Szenajcha oraz członek Zjednoczenia Młodych Lekarzy odbyła staże zagraniczne we Francji, Jugosławii i Rzymie. Od 1937 roku do 1?sierpnia 1944 była lekarzem specjalistą rejonowym w Miejskiej Pomocy Lekarskiej w Warszawie. Jednocześnie pełniła od 1938 do 1940 roku funkcję ordynatora wolontariusza w Szpitalu Karola i Marii. Za zasługi z okresu I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej Zofia Lejmbach otrzymała w 1932 roku Krzyż Niepodległości z mieczami.
Doktor Lejmbach kontynuowała działalność niepodległościową uczestnicząc już od pierwszych dni okupacji w konspiracji antyhitlerowskiej. Brała udział w przechowywaniu broni, dokumentów, ukrywała w swoim mieszkaniu na Żoliborzu Żydów, rannych partyzantów oraz inne zagrożone osoby. Należała pod pseudonimem „Róża” do Armii Krajowej. Jesienią 1942 roku została referentką w dziale sanitarnym Wojskowej Służby Kobiet Komendy Obszaru Warszawskiego AK. Zorganizowała placówki sanitarne Wojskowej Służby Kobiet Obszaru Warszawskiego AK we wszystkich powiatach po prawej stronie Wisły oraz uzupełniła organizację pięciu powiatów lewobrzeżnych. Dzięki zabiegom podjętym przez nią na wypadek akcji czynnej AK, uruchomiono małe prywatne „izby chorych” – szpitaliki dla rannych, a także trzy punkty w Warszawie. Doktor „Róża” uczestniczyła w przygotowaniach do powstania, szkoląc zastępy sanitarne oraz zajmując się zaopatrzeniem w materiały sanitarne, opatrunki i lekarstwa. W czasie powstania warszawskiego uruchomiła i prowadziła wraz z zespołem sanitariuszek szpital polowy przy ulicy Moniuszki 11, służący kompanii AK „Koszta” (Kompania Ochrony Sztabu Obszaru) do momentu spalenia w pożarze w nocy z 2 na 3 września. Dr Lejmbach brała udział w powstaniu także jako lekarz patrolu służby sanitarnej. Oprócz powstańców objęła opieką medyczną ludność cywilną. 17 września została ciężko raniona w nogę na ulicy Zgoda. Przebywała następnie w punkcie sanitarnym przy Widok i w Szpitalu Wolskim. Po upadku powstania została wywieziona wraz ze Szpitalem Wolskim z Warszawy. W okresie bezpośrednio po powstaniu zajmowała się opieką nad rannymi leczonymi w szpitalach podwarszawskich.
1 maja 1945 roku podjęła pracę na stanowisku starszego asystenta w warszawskiej Klinice Dziecięcej przy ul. Litewskiej. Na początku września 1946 została zatrudniona jako ordynator II Kliniki Pediatrycznej w Szpitalu im. Karola i Marii przy ul. Działdowskiej. W 1948 roku, kiedy szpital znajdował się już w strukturze nowo powstałej warszawskiej Akademii Medycznej, otrzymała stanowisko adiunkta. W 1950 roku powierzono jej funkcję kierownika Kliniki Diagnostyki Chorób Dzieci. W latach 1952-1955 była dodatkowo konsultantem pediatrycznym na teren województwa rzeszowskiego. Jako doktor habilitowany otrzymała w 1954 tytuł docenta, zaś po pięciu latach tytuł profesora nadzwyczajnego. W okresie 1962-1965 piastowała przez jedną kadencję godność prorektora AM do spraw klinicznych. Walczyła wówczas o etaty dla klinik. Po II wojnie światowej, podobnie jak we wczesnym okresie pracy zawodowej, wyjeżdżała w celach naukowych za granicę. W 1971 roku przeszła na emeryturę. Pozostała w pamięci współpracowników jako osoba zasadnicza, wymagająca, cechująca się dużą wiedzą i doświadczeniem zawodowym, posiadająca ogromną znajomość fizjologii i patologii niemowląt. Wytykała pracownikom błędy w pracy, jednak starała się zrozumieć przyczynę uchybień i pomóc, aby nie doszło do nich ponownie. Prace naukowe prof. Lejmbach koncentrowały się wokół małego dziecka i dotyczyły badań nad hormonem grasicy, przebiegiem stanów klinicznych zapalenia płuc oraz zaburzeń metabolicznych w przebiegu najczęstszych chorób dziecięcych. Jako pierwsza w Polsce opisała mukowiscydozę. Była też autorką monograficznych opracowań biografii wybitnych osób z historii polskiej pediatrii. Najważniejsze publikacje prof. Lejmbach o tej tematyce dotyczą jej mistrza prof. Władysława Szenajcha. Luteranin prof. Szenajch został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym u boku swej żony kalwinistki Eugenii Szenajchowej z domu Pianko.
Pełny tekst artykułu po zalogowaniu w serwisie.