XIII ZGROMADZENIE OGÓLNE ŚWIATOWEJ FEDERACJI LUTERAŃSKIEJ

NR 1/2024, s. 21

We wrześniu 2023 r. w Krakowie polscy luteranie gościli Zgromadzenie Ogólne Światowej Federacji Luterańskiej. W poprzednim numerze proponowałem Czytelnikom JEDNOTY kilka impresji z obrad. W tym i kolejnym chciałbym zaproponować przyjrzenie się konkretnym dokumentom i decyzjom, które pozostawiło po sobie to rodzinne spotkanie luteran z całego świata. Będą one kształtowały życie luterańskiej wspólnoty przez najbliższe siedem lat.

Zadanie „Posłania”

Zgromadzenie przygotowało kilka kategorii dokumentów końcowych. Najważniejszym wśród nich jest „Posłanie Zgromadzenia Ogólnego”, którego rolę w materiałach przygotowawczych do zgromadzenia zdefiniowano następująco: „Posłanie Zgromadzenia Ogólnego, które opisze i przedstawi doświadczenie Zgromadzenia oraz będzie stanowiło zbiorowe upamiętnienie tego historycznego wydarzenia w życiu wspólnoty luterańskiej”. Od VIII Zgromadzenia Ogólnego ŚFL w Kurytybie jest to kluczowy dokument podsumowujący obrady poszczególnych zgromadzeń. Nie zawsze nosił on taki tytuł, ale zasadnicza koncepcja pozostała ta sama.

W drodze ku powstaniu „Posłania”

Opisanie i przedstawienie doświadczenia zgromadzenia nie jest tylko teoretycznym celem stawianym przed „Posłaniem”. Temu, by faktycznie oddawało ono tematykę i przebieg obrad służy specyficzna metoda jego przygotowania. Już na spotkaniach przygotowawczych uczestnicy mierzyli się z tematem Zgromadzenia Ogólnego, który z inspiracji Listem do Efezjan 4,4 brzmiał w Krakowie: „Jedno Ciało, jeden Duch, jedna nadzieja”. Swoje obserwacje z perspektywy poszczególnych regionów, jak i kobiet, młodzieży oraz po praz pierwszy w historii także mężczyzn, którzy również w Krakowie mieli swoje spotkanie przygotowawcze, formułowano w formie „Posłań” poszczególnych spotkań przygotowawczych. Były to pierwsze dokumenty, które trafiły do Komitetu redakcyjnego, który był odpowiedzialny za przygotowanie projektu „Posłania”, który zostanie poddany pod obrady.

Drugim elementem, na którym opierał się Komitet były raporty ze spotkań tzw. grupy wioskowe (z ang. village groups). W tej formie pracy chodzi o nawiązanie do afrykańskiej tradycji, w której problemy ważne dla wioskowej wspólnoty są omawiane na wspólnym zebraniu wszystkich mieszkańców. Na takie „wioski” podzielono przede wszystkim delegatów zgromadzenia, a także innych jego uczestników. W ten sposób powstało ponad 20 grup, każda licząca od 20 do 30 osób, w których zachowywano parytety regionalne.

W tym różnorodnym środowisku można było dyskutować o tym, co jest ważne dla luteran z różnych stron świata w tym, co usłyszeli na sesjach tematycznych, po których odbywały się spotkania village groups.

Na każdej sesji tematycznej można było wysłuchać referatu głównego i dwóch odpowiedzi, co pozwalało otrzymać różnorodny geograficznie przekaz, nigdy nie było tak, że wszyscy trzej mówcy byli z tego samego kontynentu. Takie sesje odbyły się cztery – jedna dotyczyła tematu zgromadzenia w całości, zaś pozostałe poszczególnych jego elementów: „Jedno Ciało”, „Jeden Duch”, „Jedna nadzieja”.

Po każdym spotkaniu village groups z każdego z nich powstawał krótki, około jednostronicowy raport, w którym podsumowywano najważniejsze wątki dyskusji. Te raporty były drugim istotnym elementem na podstawie którego Komitet redakcyjny przygotowywał projekt „Posłania”. Przedostatniego dnia zgromadzenia projekt ten odczytano na sesji plenarnej, a delegaci mieli okazję skomentować, czy uzupełnić jego treść. Jeśli poprawki w sposób zasadniczy zmieniały treść tekstu poddawano je pod głosowanie.

Ważną wytyczną w tym procesie była myśl, żeby tekst oddawał to, o czym faktycznie rozmawiano na zgromadzeniu, a nie stał się „koncertem życzeń” i skojarzeń delegatów. Na podstawie tej dyskusji i decyzji Komitet redakcyjny przygotował poprawiony projekt, który poddano pod dyskusję i głosowanie ostatniego dnia zgromadzenia. Tych z Czytelników, którzy chcieliby się zapoznać z pełnym tekstem odsyłam do „Kalendarza ewangelickiego” 2024, w którym opublikowane zostaną tekst „Posłania” i wszystkie cztery referaty tematyczne. Tutaj pozwolę sobie nakreślić najistotniejsze wątki „Posłania”.

Preambuła

Tekst jest niedługi, liczy mniej więcej sześć stron standardowego druku. Otwiera go preambuła podsumowująca krakowskie spotkanie. Warto w niej zauważyć po pierwsze skupienie na jedności, które rezonuje we wszystkich elementach tematu zgromadzenia. Po drugie, zobowiązania do dawania spójnego, wiarygodnego i zgodnego świadectwa Ewangelii w podzielonym i spolaryzowanym świecie. Po trzecie wreszcie, pokazuje ona, jak na zgromadzeniu zarezonowało wezwanie do Kościoła nieustannie reformującego się, które pojawiło się w głównym referacie ks. prof. Tomáša Halíka.
W preambule zawarto także podziękowania dla polskiego Kościoła luterańskiego, goszczącego zgromadzenie, wskazując, że w tym zaproszeniu widać, iż każdy z członków wspólnoty ŚFL, nawet jeśli jest niewielki, może podzielić się swoimi darami z całą wspólnotą.

Struktura i znaczenie wspólnych nabożeństw

Zasadniczą część tekstu podzielono na trzy części, zajmujące się kolejno poszczególnymi elementami tematu zgromadzenia: Jedno Ciało, Jeden Duch i Jedna Nadzieja. Każda z nich rozpoczyna się nawiązaniem do nabożeństwa. To pokazuje, że zgromadzenie zakorzenione było w swoim myśleniu w doświadczeniu nabożeństwa. Dla części „Jedno Ciało” nabożeństwową inspiracją jest przesłanie o wcieleniu. Dla części „Jeden Duch” przeżywane w nabożeństwie odnawiające i pojednujące działanie Ducha Świętego. Wreszcie dla części o jednej nadziei, przypomniana w nabożeństwach obecność Chrystusa, który jest z nami pośród różnych sztormów naszego życia.

„Jedno Ciało”

Część o „Jednym Ciele” rozpoczyna się diagnozą podzielonego świata, który na różne sposoby krzywdzi, odrzuca czy wyklucza ludzkie ciała, a także niszczy naszą planetę. To ostatnie to nawiązanie do katastrofy klimatycznej. Przypomnienie o chrześcijańskiej odpowiedzialności za Boże stworzenie, która zobowiązuje nas do przeciwdziałania katastrofie klimatycznej, było jednym z ważniejszych tematów, który wybrzmiał na zgromadzeniu.
Krzywdzenie ludzkich ciał to także doświadczenie wojny, tej niedaleko Krakowa – w Ukrainie, ale także wielu innych wojen i konfliktów w innych częściach świata. Świadomość tego, że w wielu miejscach realia naznaczone są wojną przypominają wspólnocie ŚFL, że jest powołana przez Boga, by krzewić sprawiedliwość, pokój i pojednanie. Wojny, a także inne kryzysy są przyczyną migracji. „Posłanie” przypomina, że chrześcijańska wiara zobowiązuje do przyjęcia obcych (w tym kontekście przywołano Mt 25, 35).

„Posłanie” przypomniało także, że wszyscy ludzie są stworzeni na obraz Boga, co zobowiązuje chrześcijan do odrzucenia wszelkich form dyskryminacji i przemocy wobec bliźnich.

W tym kontekście pojawiło się także wezwanie do kontynuowania wysiłków na rzecz równości i sprawiedliwości między płciami. W 2023 roku ŚFL świętowała dziesięciolecie wydania dokumentu „Płeć i sprawiedliwość – zasady postępowania”, znanego też jako „Polityka sprawiedliwości płci ŚFL”. Stanowi on swoiste skatalogowanie podstaw i praktycznych inspiracji do działania na rzecz sprawiedliwości między płciami. Przypomniana także zobowiązanie ŚFL do działań na rzecz pełnego uczestnictwa kobiet i mężczyzn w ordynowanej służbie Kościoła. Wezwano również do działań na rzecz edukacji i wzmocnienia pozycji kobiet i dziewczynek w społeczeństwach, a także do przeciwdziałania przemocy wobec kobiet, której statystyki niestety wzrosły ostatnio w czasie pandemii COVID-19.

Wezwania do działań na rzecz równości dotyczą także pełniejszego uczestnictwa młodzieży, również w podejmowaniu decyzji w Kościele, oraz sprawiedliwości międzygeneracyjnej.

Wreszcie refleksja nad niedyskryminacją w „Posłaniu” przekuta została w sprzeciw wobec wszelkiej odczłowieczającej mowy nienawiści. W tym kontekście przywołano biblijny, Pawłowy obraz ciała, w którym jeśli cierpi jeden członek, to cierpią z nim wszystkie inne.

Kolejnym tematem, nowym w refleksji ŚFL, który pojawił się na zgromadzeniu i znalazł swoje odzwierciedlenie w „Posłaniu”, jest troska o zdrowie psychiczne, duchowe i emocjonalne naszych bliźnich. Dostrzeżono coraz częstsze problemy w tym obszarze, napędzane choćby doświadczeniem pandemii czy świadomością kryzysu klimatycznego. Wskazano, że obowiązkiem chrześcijan jest dbanie o bliźnich także w tym obszarze, poprzez tworzenie dostępnego, akceptującego środowiska i przeciwstawianie się stygmatyzacji czy izolacji osób mających problemy w tych obszarach.
Wreszcie w części „Jedno Ciało” swoje miejsce znalazły motywy związane z ciałem jako metaforą Kościoła. Mocno wybrzmiał charakterystyczny dla refleksji ŚFL motyw jedności w pojednanej różnorodności, która jest darem. W tej różnorodności ŚFL realizuje swoje powołanie do głoszenia Ewangelii na wiele sposobów. Różnorodność powoduje także, że wzajemna odpowiedzialność wobec siebie członków wspólnoty jest ważnym znakiem rozpoznawczym wspólnoty Kościoła. To echo ważnego procesu rozważania, w jakim zakresie Kościoły członkowskie ŚFL, zachowując swoja statutową niezależność, są wobec siebie wzajemnie zobowiązane, który toczy się właśnie w całej ŚFL.

W części poświęconej ŚFL jako wspólnocie podkreślono również jej postrzeganie samej siebie jako wspólnoty konfesyjnej, przywiązanej do własnej tradycji wyznaniowej. Jest to jednak przywiązanie nie będące wąskim, skupionym na sobie konfesjonalizmem, ale łączone z ekumeniczna otwartością.
Po raz kolejny w refleksji ŚFL pojawiło się hasło „być luteraninem oznacza bycie ekumenicznym”. Podkreślono w tym kontekście zaangażowanie ŚFL w globalne dialogi ekumeniczne z różnymi partnerami. Jednocześnie podkreślono świadomość, że wiele jeszcze dzieli Kościoły chrześcijańskie. Jednak ta rzeczywistość nieporozumień i podziałów nie neguje tego, że Kościoły luterańskie zgromadzone w Krakowie wiedzą, że łączy je więcej niż dzieli i dlatego chcą wspólnie iść naprzód.

„Jeden Duch”

Część poświęcona „Jednemu Duchowi” rozpoczyna się od problemu zwodniczych teologii, a więc takich pomysłów teologicznych, które pod płaszczykiem pobożnych treści oferują wątpliwe teologiczne przekonania. Zwykle są skupione są na wspaniałości lidera czy kaznodziei je głoszącego, czy zakłamują fundamentalne przekonania chrześcijańskie i prowadzą do sekciarstwa, które miewa często niebezpieczne skutki.

Ten fenomen nakreślony jako problem stał się w „Posłaniu” wezwaniem do tego, by Kościoły luterańskie skupiły się nie tyle na zwalczaniu zwodniczych teologii, ale na pozytywnej odpowiedzi poprzez tworzenie odpowiedzialnych teologii. Chodzi o taki sposób myślenia teologicznego, zarówno na poziomie lokalnym, jak i globalnym, który będąc zakorzenionym w Biblii ma na celu leczenie ran, tworzenie jedności i wzmacnianie wspólnoty. Chodzi o całościowy teologiczny przekaz, który nie ogranicza się do teorii, ale ma na uwadze praktyczne konsekwencje swoich przekonań nakierowane na służbę bliźnim w ich różnych wyzwaniach.

Taka odpowiedzialna teologia da się też opowiedzieć w zrozumiałym języku, który włącza, a nie wyklucza, dając przestrzeń do działania jednemu Duchowi. W tym kontekście potwierdzono znaczenie edukacji teologicznej i kształcenia liderów na potrzeby Kościołów członkowskich. Ta działalność edukacyjna ma przygotowywać teologów i liderów do mierzenia się z rzeczywistością świata w jej złożoności, a nie uciekania się do upraszczających rozwiązań. To wiąże się także z przygotowaniem do konstruktywnego zaangażowania międzyreligijnego, które staje się koniecznością dla coraz większej liczby Kościołów członkowskich, które stoją przed wyzwaniem bycia dobrymi sąsiadami w coraz bardziej wieloreligijnych społeczeństwach.

W rozważaniach wokół Ducha powrócił obecny w materiałach przygotowawczych wątek uczenia się rozróżniania Ducha od różnorodnych duchów naszych czasów. Chodzi o szukanie Bożej woli pośród świata wokół nas, szukanie oparte na modlitwie, wspólnym uwielbieniu Boga, a także studium Pisma Świętego i luterańskich wyznaniowych źródeł – ksiąg wyznaniowych tak, by coraz lepiej realizować dane nam od Boga powołanie w otaczającym świecie.
Przypomniano również, że człowiek jest i ciałem, i duchem, dlatego wezwano do przeciwdziałania nie tylko różnym formom cielesnego, ale także duchowego ucisku. W tym kontekście pojawił się również temat wolności religijnej i prześladowanego Kościoła. Wezwano do modlitwy i działań na rzecz tych, którzy są ze względu na swoją wiarę prześladowani.

Wreszcie w części o „Jednym Duchu” odzwierciedlenie znalazło doświadczenie wizyty w Auschwitz-Birkenau. Zgromadzenie przypomniało, że w 1984 r. na Zgromadzeniu Ogólnym w Budapeszcie ŚFL odcięła się od dziedzictwa antyjudaistycznych pism Marcina Lutra i przypomniała o wyrażonej wtedy deklaracji odnoszenia się z miłością i szacunkiem do narodu żydowskiego. Zaś samo doświadczenie konfrontacji z absolutnym złem Auschwitz oddano w formie modlitwy – lamentacji, którą kończy zobowiązanie do sprzeciwiania się mowie nienawiści, kłamstwu i okrucieństwu oraz prośba: nigdy więcej.

„Jedna Nadzieja”

Nadzieję zaprezentowano jako myśl o możliwości innego świata, także w sytuacji gdy różne procesy w świecie nam znanym tej nadziei próbują nas pozbawić. W świecie, który nie raz rezygnuje ze swoich osiągnięć ulepszających rzeczywistość, na przykład w zakresie praw człowieka, mocno brzmi Jezusowe „nie lękajcie się”. Ta nadzieja przekracza doczesne horyzonty. To nadzieja, będąca darem spoza nas, jest tym co inspiruje ŚFL do bycia wspólnotą, która skoncentrowana jest na konkretnej nadziei dla tego i przyszłego świata. Świata, w którym jesteśmy częścią jednej ludzkości.
Wyrazem nadziei jest misja powierzona Kościołowi w jej całościowości, a więc głoszeniu i wcielaniu na różne sposoby w życie Ewangelii Jezusa Chrystusa. Ewangelii zwiastowanej, ale i ujętej w działaniach na rzecz sprawiedliwości i pojednania. Dawanie nadziei wszystkim jest nieustannym zdaniem Kościołów. Powinna ona kształtować całą ich pracę, nabożeństwo i misję. Życie nadzieją zakłada bycie w procesie nieustannej reformacji i gotowość do uczenia się z przeszłości.

Znakami nadziei są działania diakonijne będące nadzieją w działaniu, globalnie i lokalnie. Innym znakiem nadziei są działania Kościołów przeciwstawiające się jednymu z podstawowych źródeł beznadziei we współczesności – katastrofie klimatycznej. Całość tych rozważań podsumowano: „Nadzieja jest soczewką, przez którą patrzymy na świat, jako naśladowcy Chrystusa, wspólnie podróżując ku przyszłości”.

Dokąd zmierzamy?

To pytanie zadane zostało w zakończeniu. W odpowiedzi na nie przypomniano doświadczenie wspólnoty, zobowiązanie do jej wzmacniania, a także do świadectwa o naszej wierze poprzez realizację całościowej misji Bożej. To zakłada także pojednanie i życie w jedności z naszymi bliźnimi, a także świadomość konieczności ciągłej Reformacji i gotowość do pracy na rzecz pokoju w świecie, między ludźmi i z całym stworzeniem. Horyzontem „Posłania” jest tutaj kolejny wielki reformacyjny jubileusz – 500 lat „Wyznania augsburskiego” w 2030 roku.

Całość „Posłania” kończy następujący akapit oddający być może brak spektakularności krakowskich obrad, ale jednocześnie po chwili refleksji ujmujący głębię tematów i doświadczenia, które stały się udziałem uczestników zgromadzenia: „Jako jedno ciało, wezwani przez jednego Ducha, w jednej nadziei, wyruszamy z Krakowa do wszystkich zakątków świata, aby głosić Ewangelię, że jesteśmy wyzwoleni przez Bożą łaskę i posłani, aby służyć naszemu bliźniemu.”

Ps.: Tłumaczenie tekstu „Posłania” zgromadzenia w Krakowie opublikowane zostało w „Kalendarzu Ewangelickim 2024”.

Jerzy Sojka – doktor habilitowany teologii ewangelickiej, profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, kierownik Katedry Teologii Historycznej tej uczelni, członek Rady Światowej Federacji Luterańskiej