Pismo religijno-społeczne poświęcone polskiemu
      ewangelicyzmowi i ekumenii

NR 1/2021, s. 47–48

W 2020 r. ukazała się książka pt. „Ulryk Zwingli – teolog, humanista, reformator” pod redakcją naukową prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego i dr Ewy Jóźwiak, opublikowana przez Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.

Książka prezentuje osobę, życie i myśl jednego z najwybitniejszych reformatorów ewangelickich XVI w.− Ulryka Zwingliego (1484–1531), będąc istotnym uzupełnieniem polskojęzycznych publikacji na jego temat. Mając na uwadze fakt, że dotychczas w języku polskim dostępna była tylko jedna biografia sławnego Helwety, autorstwa brytyjskiego historyka George'a Richarda Pottera („Zwingli”, tłum. T. Szafrański, Warszawa 1994; wyd. oryginalne „Ulrich Zwingli”, Historical Association 1977), publikację nowej książki na jego temat należy szczególnie docenić.

Publikacja zawiera „Wstęp” prof. Rafała M. Leszczyńskiego oraz siedem tekstów, które prezentują zagadnienia teologiczne (biblijne, sakramentologiczne, etyczne), filozoficzne i humanistyczne (np. stosunek do muzyki). Opracowania, dobrze osadzone w kontekście historycznym i kulturowym, adekwatnie ukazują wielowymiarowość myśli i działalności wielkiego Helwety.

Ks. bp prof. Marcin Hintz w opracowaniu pt. „Ulryk Zwingli jako prekursor etyki reformowanej” (s. 13–24) ukazał rozwój zapatrywań etycznych reformatora i jego oryginalnej myśli społeczno-politycznej. Tekst, słusznie umieszczony na początku książki, bardzo dobrze wprowadza w biografię Helwety. Autor pokazał, że myśl etyczna Zwingliego była powiązana z jego sympatią do humanizmu i kultury antycznej, co odróżniało go od poglądów Marcina Lutra. Zwingli nie napisał żadnego dzieła, które można by uznać za systematyczny wykład jego etyki teologicznej. Rekonstrukcja jego poglądów stała się możliwa dzięki pełnej edycji jego dzieł zawartej w „Corpus Reformatorum” (Zürich 1905–2013). W książce „O boskiej i ludzkiej sprawiedliwości” z 1523 r. reformator odwołuje się do idei prawa naturalnego, w którym widział realizację idei miłości bliźniego, która stanowić powinna zarazem fundament wszelkiego prawa. Najbardziej znana jest myśl polityczna Zwingliego. Najlepszym ustrojem, dla reformatora Zurychu, była arystokracja. Zwingli był o wiele bardziej prorokiem niż teoretykiem moralności. Jego pisma nie pozwalają na przedstawienie etyki w postaci usystematyzowanej teorii, lecz należy je widzieć raczej jako kaznodziejstwo moralne.

Ks. prof. Rajmund Pietkiewicz w tekście pt. „Ulryk Zwingli jako biblista” (s. 25–84) omówił najpierw wykształcenie reformatora z zakresu języków biblijnych, następnie zrekonstruował jego hermeneutykę biblijną. Autor zbadał metody egzegetyczne Helwety i jego komentarze do Pisma Świętego. Ostatnia część została poświęcona powstaniu Biblii zuryskiej. Opracowanie ks. Pietkiewicza ukazuje nam Zwingliego jako prekursora krytycznych studiów nad Biblią, kładącego nacisk na ukazanie historycznego tła poszczególnych ksiąg, na posługiwanie się wersjami oryginalnymi, badanie idiomów i figur retorycznych, co zakładało biegłość w zakresie języków biblijnych. Na uwagę zasługuje również ukazanie dokonanej przez Helwetę adaptacji Erazmiańskiej metody loci, jednego z najważniejszych narzędzi rewizji doktryny, oraz wypracowanej przez Zwingliego metody wykładu Biblii – Prophezei, która weszła na stałe do egzegetycznego dziedzictwa chrześcijaństwa.

Ks. prof. Piotr Jaskóła przedstawia w książce tekst pt. „Chrzest w teologii Ulryka Zwingliego” (s. 85–100). Autor ukazuje najpierw teologiczne podstawy zwingliańskiego rozumienia chrztu: biblijny punkt wyjścia i priorytet reformacyjnej nauki o usprawiedliwieniu, aby przejść do ukazania antropologicznej wartości tego sakramentu i jego związku z wiarą. Chrzest pełni w teologii Zwingliego jedynie rolę inicjującego znaku, który jest znakiem przymierza, osobistego wyznania wiary, zobowiązania się do prowadzenia chrześcijańskiego życia i znakiem potwierdzającym przynależność do widzialnego Kościoła. Większość pism Helwety dotyczących chrztu powstawało w atmosferze sporów z anabaptystami, a podstawowe różnice między nimi dotyczyły chrztu dzieci. Autor podejmuje w tym względzie niełatwą próbę zrekonstruowania poglądów Zwingliego; w tekście dowiadujemy się także o poczwórnym rozumieniu słowa „chrzest” w Nowym Testamencie w ujęciu Zwingliego oraz o jego oryginalnym pojmowaniu chrztu Janowego.

Prof. Jerzy Sojka jest autorem opracowania pt. „Luter i Zwingli – konkurencyjne reformacyjne interpretacje Wieczerzy Pańskiej” (s. 101–124). Niniejszy tekst, podobnie jak poprzednie, dotyczy kwestii, które podzieliły zwolenników szesnastowiecznej reformacji na nurt helwecki (reformowany) i augsburski (luterański). W pierwszych dwóch częściach autor przedstawił rozwój poglądów na Wieczerzę Pańską najpierw Lutra, później Zwingliego do 1525 r. Następnie w systematycznym ujęciu zaprezentował główne wątki polemiki, która toczyła się między tymi dwoma reformatorami w latach 1526–1529. Całość kończy podsumowanie wyników dysputy marburskiej z 1529 r., która przypieczętowała podział teologiczny między dwoma nurtami reformacji: wittenberskim i szwajcarskim. Osiągnięciem prof. Sojki jest nie tylko prezentacja poglądów dwóch wielkich reformatorów, ale także ukazanie, dlaczego oni nie potrafili porozumieć się ze sobą (m.in. kwestia pojmowania sakramentów jako środka łaski, interpretacja biblijnych przekazów o ustanowieniu Wieczerzy Pańskiej, predylekcje do chrystologii aleksandryjskiej bądź antiocheńskiej).

Tekst pt. „Kulturowe i religijne uwarunkowania polemiki Piotra Skargi (1536–1612) z myślą Ulryka Zwingliego (1484–1531)” autorstwa prof. Stanisława Obirka (s. 125–138) jest próbą zrozumienia, dlaczego humanistyczne korzenie zakonu jezuitów i zwinglianizmu nie doprowadziły w epoce renesansu do pojednania zwolenników obydwu nurtów. Autor podejmuje tę próbę na przykładzie doktrynalnych polemik Piotra Skargi z myślą Zwingliego. Zwraca najpierw uwagę na wyjątkowo słabo dostrzegany wpływ księcia humanistów, Erazma z Rotterdamu (1466–1536), na założyciela jezuitów, Ignacego Loyolę, który tak jak Zwingli uważał się za ucznia słynnego Holendra. Jednocześnie jednak jezuici i zwolennicy reformacji szwajcarskiej widzieli w sobie teologicznych przeciwników, gdyż posługiwali się tradycją humanistyczną dla własnych ideologicznych celów. Dopiero ruch ekumeniczny w XX w. i II Sobór Watykański zbliżyły do siebie ewangelików i rzymskich katolików.

Ks. Andrzej Polaszek i Maria Polaszek odkryli przed czytelnikami nowy horyzont tematyczny w opracowaniu pt. „Luter, Zwingli, Kalwin. Trzy spojrzenia na Słowo i muzykę w Kościele w kontekście kultury muzycznej XVI wieku” (s. 139–152). Przedstawili poglądy Lutra, Zwingliego i Kalwina na muzykę sakralną. Wymienieni reformatorzy różnili się tutaj znacznie w swoich poglądach (entuzjazm Lutra, negacja Zwingliego i pośrednie stanowisko Kalwina). Od początkowo dużej różnorodności opinii stopniowo jednak doszło do zbliżenia praktyk liturgicznych różnych nurtów ewangelicyzmu. Ponieważ z czasem odrzucono skrajne rozwiązania dotyczące muzyki sakralnej, również radykalne stanowisko Zwingliego nie przyjęło się ostatecznie w Kościołach protestanckich. Tekst ukazuje początki ewangelickiej muzyki kościelnej zarówno na tle kultury muzycznej XVI w., jak i na tle zderzenia osobowości i poglądów Lutra, Zwingliego i Kalwina, oraz dalsze dzieje „trzech modeli” spojrzenia na Słowo i muzykę w Kościele.

Opracowanie prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego pt. „Ulryk Zwingli a filozofia” (s. 153–174) jest o tyle ciekawe, że polemizuje z utrwaloną tezą Étienne Gilsona, że protestantyzm bezwzględnie potępił filozofię. Autor przekonuje, że twierdzenie to jest prawdziwe jedynie w stosunku do części teologów ewangelickich, ale nie może zostać odniesione do Zwingliego, który był jednym z najbardziej przychylnie nastawionych do filozofii reformatorów ewangelickich XVI w. Helweta, posiadając wykształcenie humanistyczne, chętnie odwoływał się do filozofii antycznej, stosując rozumową argumentację w teologii. Z respektem wypowiadał się o filozofach pogańskich, choć ponad mądrością ludzką stawiał Pismo Święte. Reformator z Zurychu znajdował się pod wpływem platonizmu, neoplatonizmu i stoicyzmu, co spowodowało, że jego wypowiedzi na temat Boga mają często charakter panteistyczny, a na temat człowieka − gnostycki. Autor sądzi, że pozytywny stosunek Zwingliego do rozumu i filozofii wpłynął na jego spór z Marcinem Lutrem o Wieczerzę Pańską.

Na zakończenie należy zauważyć, że interdyscyplinarność zawartych w książce badań odpowiada wielowątkowej twórczości Zwingliego. Publikację książki „Ulryk Zwingli – teolog, humanista, reformator” pod redakcją naukową prof. Rafała Marcina Leszczyńskiego i dr Ewy Jóźwiak należy uznać za cenny wkład w polską myśl teologiczną, filozoficzną i humanistyczną.

* * * * *

ks. Sławomir Pawłowski SAC – doktor habilitowany teologii, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, kierownik sekcji ekumenizmu tej uczelni

 

Ulryk Zwingli - teolog, humanista, reformator„Ulryk Zwingli – teolog, humanista, reformator”
Redakcja naukowa: prof. ChAT dr hab. Rafał Marcin Leszczyński, dr Ewa Jóźwiak
Wydawnictwo Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, Warszawa 2020
176 stron